scandjvutmp5601

79

nieczny i którą nazywać trzeba Bogiem.“ Dla czegóż więc po-tćm, wraz z Lokiem, wylicza przykłady tylu dzikich narodów, które nie tylko nie oddają żadnej czci umartym ani duchom, ale nie posiadają żadnego wyobrażenia o Bóstwie? Azali nie uznali wszyscy, nawet Epikur, że natura wycisnęła na naszych duszach znajomość Bóstwa, w pewnćm uprzedniem uaszera poczęciu Aqo    Dla czegożby, jak to powiedziano, głos tylu ludów

nie miał być głosem Boga, i jakżeby zaraza kłamstwa w tym najgłówniejszym przedmiocie, rozszerzyć się miała do całego rodu ludzkiego? Nie ma w naturze wad ogóluych, gdyż to co spostrzegamy w indywiduach tegoż samego gatunku, musi być, mniej więcej, rzeczą wrodzoną, instynktem prawdy. W istocie jeżeli jacy nędzni, nieokrzesani i ciemni barbarzyńcy wznoszą się do jasnego pojęcia istoty Najwyższego Bóstwa, lub wtedy nawet kiedyby znajdowały się ludy rzeczywiście bezbożne, podobnie jak pojedyncze osoby, to prze-cięż niezmierna większość rodu ludzkiego, nie mnićj byłaby przekonana o bytności Boga; zdarzający się wyjątek, podobny do zboczenia od iizycznego porządku w organizacyi, nie dowodzi iżby powszechnej formie gatuuku brakło stałości i regularności. Zawsze pozostanie niezaprzeczona prawda, że z pomiędzy tylu ras zwierząt, sam tylko człowiek wznosi się do poznania pierwotnćj przyczyny rzeczy (1), i że ta powszechna zgoda staje się prawem dla jego moralnej natury.

Ludzie sobie religij nie obierają; przyjmują religiją swych rodziców, swego kraju; a jednakże po największej części, nie cierpią inuycb religij, którychby pewno bronili gdyby się w nich urodzili. Co do mnie, gdyby mi wolno było wybierać, między wszystkie-mi istniejącemi na świecie, dałbym pierwszeństwo, naturalnie, jak mi się zdaje, religii chrześcijańskiej, dla jej wzniosłej moralności, i dla miłości którą wpaja we wszystkich którzy się jej sercem a nie słowy trzymają, którzy raczćj słuchają głosu Fenelonów, Las-Ca-sasów i Wincentych a Paulo, aniżeli inkwizytorów. Każda religiją posłużyła za pozór do nadużyć, do zbrodni, do występnych zamachów; lecz wypływające z religii dobrodziejstwa wyższe są nad

(I) Ctceron. Turni/., 1.1.1 de Ugibut, Hb. I. Wprawdzie różne lady tworzą fobie częstokroć bożków zc twej włamej raiy i zc iwemi właiaemi przymiotami cielone*!.