scandjvutmp8101

122

najwyższy szczyt życia i stopniowo uzupełnia, udoskonala indywidua. Azali my stanęliśmy juz na ostatnim szczeblu na jaki ród ludzki wynieść się może, czy tćż mamy kiedyś zniżyć się i podupaść?

Tu to otwiera się nam nowy zawód badań, niemniej ważnych, niemniej obfitych w widoki, jak pole na którćin badaliśmy naszę historyją naturalną; lecz badania te należą do innćj gałęzi ogólnćj filozofii, do nauk moralnych i politycznych; przestajemy tu więc na wykazaniu głównych zasad naszej orgauizacyi, na których te nauki polegają.

Głębsze zastanowienia pokazują nam, że choćby najgiętszej był natury człowiek, to przecież nie zdołamy zrobić z uiego wszystkiego, cobyśmy chcieli, nigdy i nigdzie nie zmienimy go według naszej woli, jak to się zdawało różnym filozofom, którzy z J. Craigsem, Condorcetem i t. d. utrzymują, że człowiek doskonalić się może nieskończenie. Jak możemy zmierzać do nieskończoności, my których ograniczone jest życie, a siły ciała i zdolności rozumu w pewnych zamknięte są obrębach? A nadto, jeżeli użyjemy swej fizycznej lub moralnćj siły w jednym zmyśle, w jednym lub wielu organach, tedy stosunkowo zmniejszy się ona w innych; i uaprzykład nie można zbyt natężyć sil umysłowych, bez osłabienia funkcyj pokarmowych, rodnych i t. d. Nakoniec, czy niżej czy wyżej zdoła się człowiek wznieść w swych pojęciach rozumowych , tedy następujący po nim, pewno nie zacznie od tego szczebla na którym już stanął jego przodek, urodziwszy się wszyscy w równćj uiewiadomo-ści, musimy zawsze zaczynać od tegoż samego a b c.

Wszystko wprawdzie, co zdołali, co wymyślili, wynaleźli, wszystkie prace poprzednich pokoleń nie bywają dla potomności stracone. Jeżeli jak powiedziano, wznosimy się na barkach jedni drugich, i jeżeli wtedy możemy rozszerzyć zakres naszego życia tem bardziej, im wyżej wznosimy się, tedy przyznać trzeba, że bardzo gęsto, z tego szczytu nauk i cywilizacyi, najoświeceńsze narody spadły znowu w kałużę barbarzyństwa. Kiedy grecka filozofija wzniosła się do najwyższego szczytu, kiedy wypadało spodziewać się że bardziej niż kiedykolwiek będzie wzrastała w wielu szkołach (nadewszystko w szkole aleksandryjskiej, gdzie Lagidowie opatrywali hojnie wszelkie środki uprawy nauk i literatury), wtedy wła-