Reasumując można dojść do wniosku, że w pracy oficerów naszej marynarki handlowej są bolączki, a także można stwierdzić, że nie został należycie wykorzystany element moralny i zapał, z którym większość oficerów przystępowała do służby na morzu, został zgaszony.
Bo przecie jeżeli rządzimy się we własnym państwie sami już prawie lat 20, jeżeli flota nasza rozwija się programowo już przeszło lat 10, to wydaje mi się błędne w tych czasach, tak bardzo materialistycznych, opierać pomyślny rozwój przedsiębiorstw całkowicie handlowych tylko na dobrej woli, jeżeli się tak wyrazić — na uczuciach patriotycznych pracowników. Stykając się przez lat 16 na rozmaitych statkach i rozmaitych liniach z naszymi młodymi oficerami, stwierdzić mogę, że w pracę swoją wkładali zawsze dużo uczucia, zamiłowania, dużo poświęcenia interesów własnych, czego by nie uczynił żaden oficer marynarki skandynawskiej. Ale każdy z młodych oficerów czekał cierpliwie, że zostanie na koniec zrozumiany, że praca jego zostanie należycie oceniona i wynagrodzona.
To nieporozumienie można naprawić i trzeba to uczynić jak najprędzej. Wzory starszych marynarek handlowych należy studiować, ale byłoby błędem, gdybyśmy się zadowolili naśladownictwem.
Trzeba, żeby społeczeństwo zrozumiało, że praca oficera marynarki handlowej nie jest żadnym romansem, a że jest to praca ciężka, odpowiedzialna i wymagająca od oficera poświęcenia dla dobra kraju najcenniejszego, co człowiek może posiadać — szczęścia i spokoju rodzinnego. Do pracy w naszych zarządach towarzystw okrętowych należy wciągnąć wysłużonych kapitanów i starszych mechaników, którzy byliby tym pomostem łączącym nieuniknione różnice personelu biurowo-lądowego a personelu pływającego. Kasta oficerów marynarki handlowej nie może być skazana bezapelacyjnie na pracę tylko na morzu i wyłączona od wszelkiej innej. Odwrotnie, należy stworzyć warunki takie, które dawałyby świadomość, że w razie konieczności marynarz znajdzie zatrudnienie na lądzie. W monotonii i powszedniości codziennej pracy oficerowi marynarki handlowej powinna przyświecać nadzieja, że w razie wykazania przez niego zdolności, umiejętności i swoich zalet fachowych istnieje dla niego możliwość zajęcia w przyszłości stanowiska w zarządach naszych
442