082

82 Tworzenie świata

Droga mistyków

Takie nauki jak teologia, prawo i tradycja wychodząc z treści Koranu zmierzały do umacniania islamu i podwyższania bariery dzielącej go od pozostałych religii monoteistycznych, z którymi był spokrewniony. Istniały także odmienne kierunki myślenia, które, choć zaczynały się podobnie, to jednak prowadziły do potwierdzania tego, co mogło łączyć religię islamu z innymi.

Jednym z nich był kierunek myślenia i praktyki powszechnie nazywany „mistycyzmem”. Arabskim odpowiednikiem tego terminu jest wyraz „tasaw-wuf” (od czego wywodzi się zeuropeizowana forma „sufizm”). Ta nazwa prawdopodobnie pochodzi od określania wełnianych (suf) sukien, jakie nosić miała jedna z wczesnych grup. Panuje obecnie powszechna zgoda, że mistyka inspirowała się Koranem. Wierny medytujący nad jego znaczeniem może być przepełniony poczuciem wszechogarniającej transcendencji Boga i całkowitej zależności wszystkich stworzeń od Niego: Boga wszechmogącego, nieprzeniknionego, kierującego tymi, którzy w Niego wierzą, albowiem cała Jego wielkość uobecnia się w każdej oddanej Mu ludzkiej duszy i jest „bliższa niż tętnica szyjna”. Koran wspaniale ukazuje bliskość Boga wobec człowieka i uczy, jak ten powinien na nią reagować. Nim świat został stworzony, Bóg zawarł przymierze (misak) z ludźmi. Spytał ich: „Czy Ja nie jestem waszym Panem?” Oni powiedzieli: „Tak! Zaświadczamy”¹. Za swojego życia Mahomet odbył ponoć tajemniczą podróż, wpierw do Jerozolimy, a potem do raju, gdzie dostąpił spotkania z Bogiem i zobaczył Jego twarz.

Od wczesnego okresu w dziejach islamu współistniały dwa ściśle ze sobą powiązane procesy. Z jednej strony istniał ruch pobożnościowy i modlitewny, dążący do osiągnięcia czystości intencji, wyrzeczenia się osobistych pragnień i przyjemności życia, z drugiej zaś ruch medytacji nad znaczeniem Koranu. Obydwa rozwijały się w większym stopniu w Syrii i Iraku niż w Al-Hidżazie; było rzeczą naturalną, że opierały się one na ideach i zasadach moralnych już istniejących w świecie, w którym przyszło żyć muzułmanom. Ci, którzy przyjęli nową religię, wnieśli do islamu odziedziczone przez siebie wartości; ponadto żyli w środowisku w przeważającym stopniu chrześcijańskim i żydowskim niż muzułmańskim. Był to wielki wiek monastycyzmu we wschodnim chrześcijaństwie, a co za tym idzie wiek ascetycznej myśli i praktyki. W zasadzie Prorok odnosił się do monastycyzmu niechętnie: „W islamie nie ma mnichów” - brzmi słynny hadis; w religii muzułmańskiej odpowiadał mu dżihad. W rzeczywistości wpływ chrześcijańskich mnichów był jednak bardzo silny. Dotyczy to ich idei świętego świata cnoty, wykraczającej poza posłuszeństwo wobec prawa, oraz wiary, że opuszczenie świata, umartwienie cielesne i powtarzanie imienia Boga

5

1

Koran, VII, 172.