33982 IMGT28

44

człowieka i świata w centrum zainteresowań usytuowała problemy edukacji. Natomiast takie zjawiska, jak upowszechnienie oświaty na poziomie elementarnym (w większości państw Europy i Ameryki), nadanie statusu naukowego nowym obszarom wiedzy wytwarzanej odtąd przez profesjonalistów (psychologii, socjologii, pedagogiki), rozwój specjalnych instytucji kształcących nauczycieli, uprawomocnienie polityki oświatowej jako ważnego elementu polityki państw nowożytnych i inne — sprawiły, że mogły ukształtować się poszukiwania organizacyjne, które umacniałyby taką współpracę międzynarodową. Przykładem skuteczności tych działań może być fakt zorganizowania już w 1876 roku pierwszej międzynarodowej konferencji nauczycieli w Filadelfii.

Doświadczenia II wojny światowej i dwóch totalitaryzmów XX wieku sprawiły, że powszechną akceptację znalazło przekonanie zapisane w Akcie Konstytucyjnym (z 16 listopada 1945 roku), podpisanym przez państwa członkowskie ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych), takiej oto treści: „ponieważ wojny biorą początek w umysłach ludzi, więc i ochrona pokoju w umysłach ludzi musi być zbudowana’*. Ten postulat różnie był jednak rozumiany w dwóch blokach politycznych, jakie ukształtowały się w Europie po II wojnie światowej. W tej części omówione zostanie jedynie odczytanie tego postulatu przez świat Zachodu. Realizację tego postulatu w „obozie państw socjalistycznych” przedstawię w rozdziale następnym, przyjmując poznawczą perspektywę historyczną w stosunku do jednego państwa tego bloku jako egzemplifikację polityki kulturalnej i oświatowej obowiązującej we wszystkich państwach poddanych dominacji sowieckiej.

Po n wojnie światowej w 1946 roku powstała wyspecjalizowana część ONZ, nazwana skrótem UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) z siedzibą w Paryżu. Polska posiada tam swoją delegaturę oraz Komitet do Spraw UNESCO w Warszawie. Komitet ten patronuje wymianie międzynarodowej i komisji polsko-niemieckiej do spraw podręczników szkolnych, wydaje stały Biuletyn, informujący o działalności UNESCO, prowadzi ogólnie dostępną bibliotekę wydawnictw UNESCO i inne. W 1969 roku nastąpiło połączenie dwóch instytucji międzynarodowych, w wyniku którego powstało UNESCO-BIE (BIE -Bureau International Education — powstało w 1925 roku w Genewie). Wydaje ono kwartalnik Perspectives. Agendą tej organizacji jest: 1) Międzynarodowy Instytut Planowania Oświatowego w Paryżu, 2) Instytut Pedagogiki w Hamburgu. Ten ostatni wydaje czasopismo International Review of Education (w j. angielskim, niemieckim i francuskim).

W ostatnim czasie wzrasta znaczenie wyspecjalizowanych agend UE (Unii Europejskiej). UE powstała na mocy traktatu podpisanego w Maastricht w lutym 1992 roku, (obowiązującego od listopada 1993 roku). Agendy oświatowe UE współpracują z UNESCO i OECD (Organization for Economic Cooperation and Development - istnieje od 1961 roku w Paryżu). Ta ostatnia agenda wyspecjalizowała się w przygotowywaniu raportów oświatowych.

Z inicjatywy wymienionych instytucji międzynarodowych (i innych) powstało bardzo wiele raportów oświatowych, powstały też specjalne instytucje zajmujące

się gromadzeniem danych, dotyczących funkcjonowania instytucji i systemów oświatowych we wszystkich krajach świata. Największą skomputeryzowaną bazę danych posiada działający w USA od 1966 roku ER1C (Educational Resources Information Center).

W tym tekście zostaną przypomniane tylko niektóre ważniejsze raporty oświatowe. Kryterium ich wyboru stanowi moje przekonanie, że ustaleniu w nich zawarte mogą stanowić znaczący kontekst i punkt odniesienia dla społecznego dyskursu o edukacji w Polsce.

2. Raporty 1EA (Międzynarodowe Stowarzyszenie do Badania Osiągnięć Szkolnych)

Modernistyczna tendencja do spostrzegania świata jako edukacyjnego laboratorium oraz rozczarowanie do ideologii edukacji liberalnej po II wojnie światowej zaowocowało przygotowaniem i przeprowadzeniem wielkiego programu badań porównawczych nad efektami edukacji. W 1962 roku powołano Międzynarodowe Stowarzyszenie do Badania Osiągnięć Szkolnych, którego wieloletnim przewodniczącym został Torsten Husen. Pod jego kierunkiem został przygotowany Międzynarodowy Projekt Oceny Osiągnięć Szkolnych. Badania przeprowadzono w 22 krajach, a pierwsze wyniki zostały przedstawione w dwutomowym dziele International Study of Achievement in Mathematik w 1967 roku. W następnych latach opublikowano wyniki badań nad umiejętnościami czytania, znajomością literatury, wiedzą przyrodniczą i wiedzą obywatelską uczniów. Badania te zostały przeprowadzone przy użyciu nowoczesnych technik komputerowych i statystycznej wieloczynnikowej analizy zmiennych. Wyniki tych badań ujawniły ogromną złożoność, wieloprocesowość, wieloaspektowość i wielowymiarowość zjawiska i procesu edukacji oraz bogactwo jego uwarunkowań i osiąganych efektów.

Ujawnienie kontekstualności celowościowego procesu edukacji i jego wyników nakazuje wielką ostrożność w przenoszeniu doświadczeń i praktyk edukacyjnych, stanowi przesłankę dla sprzeciwu wobec uniformizacji i unifikacji praktyk edukacyjnych.

To doświadczenie badawcze przyczyniło się z jednej strony do przezwyciężenia dominacji poznawczej perspektywy scjentystycznej w pedagogice, otwierając tym samym możliwość akceptacji także dla badań o charakterze jakościowym i otwarcie na humanistyczną perspektywę poznawczą w badaniach pedagogicznych. Z drugiej jednak strony te same badania stały się podstawą do kontynuacji badań nad standaryzacją wyników edukacji, operacjonalizacją celów edukacyjnych, testami osiągnięć szkolnych, itp. Szczególny wkład w to dzieło wnieśli tacy uczeni amerykańscy, jak: B. S. BJoom (w latach 50. i 60.), R. Magera (lata 60.), N. E. Gronlund i D. E. Krathwohl (w latach 70. i 80.). W Polsce szkołę taksonomii stworzył Bolesław Niemierko. Prace nad pomiarem edukacji są kontynuowane, ale ich wyniki traktowane są z dużą ostrożnością.