10087

Definicja i znaczenie

Zachowanie defensywne definiowane jest jako zachowanie, które pojawia się, gdy jednostka wyczuwa zagrożenie albo przewiduje pojawienie się zagrożenia w grupie, Osoba zachowująca się defensywnie, n\imo że nadal poświęca uwagę wspól-nemu zadaniu, pokaźną część energii przeznacza na^obrunęJiebleT Poza rozmówi na tema (problemu zajmuje się myśleiueiiTo tyni, jak wypada w oczach innych, jak może przedstawić się w bardziej pozytywnym świetle, jak może wygrać, zdominować innych, zrobić dobre wrażenie, uniknąć kary i/lub uniknąć lub osłabić atak - spostrzegany w danym momencie lub przewidywany.

Takie odczucia wewnętrzne i jawne działania powodują powstanie podobnie defensywnych postaw u pozostałych członków' grupy. Jeśli się ich nie powstrzyma, to narastać będą reakcje destmktywne.(2achowanie defensywne, krótko mówiąc, jest przyczyną defensywnego słuchania, wiążącego się z taką mimiką, postawą i zachowaniem werbalnym, które jeszcze bardziej podnoszą poziom obronności drugiej strony.^-^

^Ł Nastawienie defensywne nie pozwala słuchającemu skupić się na przekazie. Osoby komunikujące się w sposób defensywny wysyłają wieloznaczne wskazówki co do swych wartości, motywów i uczuć, a ponadto defensywni odbiorcy zniekształcają to, co słyszą. W miarę jak osoba staje się bardziej defensywna, maleje jej zdolność do prawidłowego postrzegania motywów, wartości i emocji nadawcy przekazu. Przeprowadzona przez autora analiza zarejestrowanych na magnetofonie dyskusji wykazała pozytywną korelację między zachowaniem defensywnym a utratą zdolności do skutecznej komunikacji¹. Zniekształcenia są duże, zwłaszcza wtedy, gdy nastawienie defensywne udziela się całej grupie.

Co więcej, zależność odwrotna także jest prawdziwa. Im bardziej „podtrzymujący” lub redukujący defensywuość jest klimat komunikacji, tym mniej zniekształceń w percepcji komunikatu przez odbiorcę, wynikających z projekcji własnych lęków, motywów i obaw. Jeżeli nastawienie obronne jest zredukowane, to odbiorcy są w sianie bardziej się skoncentrować na strukturze, treści i poznawczym znaczeniu przekazu.

Kategorie komunikacji defensywnej i podtrzymującej

W ciągu ośmiu lat pracy nad zarejestrowanymi dyskusjami, które odbywały się w różnych sytuacjach, autor stworzył sześć par kategorii przedstawionych w Tabeli 1. Zachowania oceniane przez słuchaczy jako mające którąkolwiek z cech wymienionych w lewej kolumnie tabeli wzbudzają defensywność, natomiast takie, któro interpretuje on jako mające którąkolwiek z cech podtrzymujących, redukują

uczucia defensywne. Nasilenie tych reakcji zależy od indywidualnego poziomu defensywności jednostki oraz od ogólnego klimatu panującego w grupie w danym momencie".

Tabela 1

Katigorie zachowań charakterystyczne dla klimatu podtrzymującego i defensywnego w małych grupach

Klimat defensywny    Klimat podtrzymujący

1.	Ocen A	i. Opis
2.	Kontrola	2. Orientacja problemowa
3.	Strategia	3. Spontaniczność
4.	Neutralność	4. Empatia
5.	Wyższość	5. Równość
6.	Pewność	6. Otwartość

Ocena i Opis

Komunikaty werbalne lub inne zachowania, które wydają sic oceniające, powodują wzrost defensywności. Jeśli na podstawie wyrazu twarzy, sposobu mówienia, tonu głosu lub treści komunikatu można sądzić, że nadawca ocenia lub osądza słuchacza, to odbiorca przekazu staje się ostrożny. Oczywiście inne czynniki mogą osłabić taką reakcję. Na przykład jeśli słuchacz myśli, że mówiący uważa go za równego, jest otwarty i spontaniczny, to element ewaluatywny przekazu będzie zneutralizowany, a może nawet pozostanie niezauważony. Ta sama zasada dotyczy pozostałych pięciu kategorii zachowań mogących spowodować klimat defensywny. Wymienione kategorie są od siebie nawzajem zależne.

Nasze postawy wobec innych są bardzo często - czasem słusznie - oceniające i dlatego trudno jest sformułować wyrażenia, których osoba defensywna nie uznałaby za osądzające. Nawet najprostsze pytanie zawiera przekaz, że nadawca życzy sobie lub zakłada, iż odpowiedź będzie się mieściła w ramach jego systemu wartości. Za przykład niech posłuży krótka wymiana zdań między matką a synem po wstrząsie sejsmicznym, który poruszył domem. Matka: „Bobby, gdzie jesteś?”. Bobby, nieśmiało i z trwogą: „Mamo, to nie ja zrobiłem”. Taka odpowiedź wskazuje na chroniczną defensywność Bobby’ego, którą sprawiła, że zareagował on projekcją swojej własnej winy i zrozumiał pytanie jako oskarżenie.

Każdy, kto próbował uczyć, jak posługiwać się neutralną emocjonalnie mową w celu zdobywania informacji, wie jak trudno jest nauczyć kogoś zadawać najprostsze pytanie typu „Kto to zrobił?” tak, by nie być postrzeganym jako oskarżyciel. Język tak często ma charakter oceniający, że rzeczywiście istnieją podstawy do powszechnie występującej defensywnej interpretacji - ²

477

1

Jt. Gibb, Defenca Lewi and Influence Polential in ,S'muli Croaps, w: Lnadership and bnerpersomt Behavior, I.. Putrullo, B. M Bass (red.), New York, Holi, Kinchart & Wirciron, 1961, s. 66-81.

2

J. R. Gibb Sociopsychologicat Fmcesnes of Group Instnictum, w: The Dynamics of Instruc-Iinnal Groups, N. B. Henry (red.), Fifty NinLh Yearbook of the National Society of the Study of Hducation, c/„ 2, i960, s. 115—135.