16

w Weselu w wielu punktach zbieżna z rewizją postawy romantycznej, przeprowadzanej przez romantyków. Wspólny jest na przykład zarzut, że dyktat literatury prowadzi do afektacji i aktorstwa. Krasińskiego «dramat układasz» — można wziąć za motto wielu dialogów Wesela.

Energiczniej niż krytycy romantyzmu atakuje Wyspiański fałszywą poetyczność — jest to chyba centralny motyw krytyki moderny w Weselu. Gdy młodopolscy bohaterowie dramatu chcą uprawiać poezję, a chcą ją uprawiać stale, operują obrazami, emocjami, wzniosłościami gotowymi, powstałymi gdzie indziej, przeżytymi przez innych. Romantyzm, sielanka, mistyka, symbolizm i rodzimy śpiewnik patriotyczny dają im obszerny wybór poetyckich piękności. Dobierają je stosownie do sytuacji i do obowiązującej mody literackiej. Nie przeżywają ich, tylko się nimi czulą, clrapują się w nie i dekorują nimi rzeczywistość. Tak poezja zamienia się w poetyczność, uczucie w nastrój.    ^!

W partiach dramatu charakteryzujących muzę młodopolską dominuje ton żartobliwy, choć nie jest to humor, który pobłaża. Wyspiański panuje nad trudną sztuką żartu, w którym pogodna anegdota zaprawiona jest szczyptą cierpkiej soli attyckiej, dostatecznie ukrytej, by nie mącić pogody żartu, dostatecznie wyraźnej, by odsłonić ostrość konkluzji. W tym gatunku dowcipu celował u nas Słowacki, przypomina go również częste w Weselu połączenie rubasznej anegdoty z finezyjną pointą. Oto przykład — Poeta w obecności Gospodarza i Ojca tłumaczy Czepcowi swoją misję poetycką, układając przy tym mały poemat pro domo sua:

Jestem sobie pan, żurawiec;

zlatam, jak się ma na lato;

300

WESELE

buduję se gniazdo z róż, ciułam słomę z waszych strzech, przysiadam na kaleniće, rozpatruję okolice: daleko czy blisko burz? —

i jeszcze kilkanaście wierszy w ten sam sposób. Wysłuchawszy go Czepiec radzi:

Weź pan sobie żonę z prosta: duża scęścia, małe kosta.

Nieco później Ojciec:

Pon pedzieli, że żurawiec.

\

POETA

Ptak powrotny.

CZEPIEC

Pon latawiec!

Dziś powiedzielibyśmy, że Czepiec «podsumował» Poetę. Na swój sposób — trafnie.

Tak środkami małego kalibru przeprowadza Wyspiański krytykę szeroką i zasadniczą. Młodopolskim ^pięknoduchom stawia zarzut, że goniąc za oryginalnością i głębią, weszli tylko na szeroki trakt mody. Expressis verbis mówi o tym Maryna, dając ironiczną odprawę młodopolskim pretensjom do górności:

Rozumiem coś z wielką biedą: nie dosięgło jeszcze oko, nie zawlokłam się na turnie; tak tam dumnie, szumnie, chmurnie.

*

Bałamuctwa w wielkim stylu, które już przeżyło tylu, różni więksi, mniejsi, niscy;

301

DODATEK