180

180 Społeczeństwa arabsko-mazułmańskie

Skoro zatem to prawo (szarfat) rzeczywiście nawołuje do rozważań prowadzących do poznania prawdy, to my - wszyscy muzułmanie - winniśmy być pewni, że rozważania demonstracyjne nie mogą prowadzić do czegoś, co byłoby sprzeczne z tym, co znajduje się w prawie (objawionym), albowiem prawda nie może być sprzeczna z prawdą, lecz jest z nią zgodna i potwierdza ją¹.

Jak wyjaśnić zatem, że czasami wydają się być ze sobą sprzeczne? W odpowiedzi Ibn Ruszd twierdzi, że nie wszystkie słowa Boga winno się przyjmować dosłownie. Kiedy dosłowne znaczenie wersetów koranicznych jest pozornie niezgodne z prawdami, do jakich doszli filozofowie w wyniku stosowania rozumu, wówczas takie fragmenty należy interpretować metaforycznie. Większość istot ludzkich jest niezdolna do rozumowania filozoficznego i do zaakceptowania metaforycznej interpretacji Koranu. Nie powinno się więc im przekazywać wiedzy rozumowej, taką mogą otrzymać jedynie ci, którzy są w stanie posługiwać się rozumem:

Kto zatem nie należy do ludzi nauki, powinien przyjąć je [urywki Koranu] w ich jawnym znaczeniu, a ich alegoryczna interpretacja jest dla niego niewiarą, ponieważ prowadzi do niewiary. [...] Jeżeli jakiś przedstawiciel objaśniania alegorycznego wyjawi mu je, wezwie go do niewiary. [...] Dlatego objaśnienia alegoryczne winny się znaleźć tylko w księgach opartych na dowodach demonstracyjnych. Gdyby bowiem znalazły się w księgach innych niż opartych na dowodach demonstracyjnych, dotrą do nich jedynie Judzie zajmujący się dowodami demonstracyjnymi².

Filozofia jest przeznaczona dla elity (chassa); pospólstwu (amma) wystarcza dosłowna interpretacja. Proroctwo potrzebne było obydwu grupom: chassa potrzebowała go, by się trzymać właściwej drogi moralnej, natomiast amma - by prawdy zostały ujęte W możliwych do zaakceptowania obrazach. Rozumowanie dialektyczne, czyli kalam, przeznaczone jest dla umysłów pośrednich, ponieważ wymagało logiki dla poparcia prawd przeznaczonych dla ammy; kiyły się w nim jednak niebezpieczeństwa, ponieważ zasady racjonalne nie były tam w sposób odpowiedni udowodnione.

TWórczość Ibn Ruszda nie miała, jak się wydaje, szerokiego i trwałego wpływu na późniejszą myśl islamu, natomiast łacińskie przekłady niektórych jego dzieł w sposób istotny wpłynęły na filozofię chrześcijańską. Z kolei myśl Ibn Siny miała zasadnicze znaczenie dla rozwoju idei religijnych jak i filozoficznych. W XII wieku, mimo oddziaływania Al-Ghazalego, rozpoczęło się

1

   Muhammad Ibn Ahmad Ibn Ruśd, Fasl-maąał, oprać. G. F. Hourani, Lejda 1959, s. 13 [=7]; przekład angielski: G. F. Hourani, Averroes on the Hormony of Religion and Philosophy, Londyn 1961, s. 50; przekład z arabskiego: J. Danecki.

2

   Thmże, s. 26-27 [=17], przekład angielski: s. 61, przekład polski: J. Danecki.