DSC01415

232

bo ta ciemność teraz i ta ciemność potem (ro) to są wszystko rzeczy nie do pogodzenia

z którymi niechaj nic cię nie łączy chyba że jest ooś o czym nie wiem

Wffl

P^ZECFNIA DO TEiTSTU

K£fonnułuj twierdzenie filozoficzne zawarte w pierwszej strofie wiersza, fjp

2. Rozstrzygnij, czy przekonanie wyrażone w utworze można uznać za sceptyczne czy solipsystyczne. Uzasadnij swoje stanowisko.

3. Wyjaśni), jak rozumiesz określenia .ciemność teraz” i .ciemność potem”. Zwróć uwagę na słowa poety, że są to .dwa przeróżne światy” i „rzeczy nie do pogodzenia”.

W odpowiedzi uwzględnij pojęcie dualizmu.

4. Określ, do kogo kieruje swą wypowiedź osoba mówiąca w wierszu.

5.    Wskaż zalecenia, jakie podmiot wypowiada w stosunku do adresatów utworu.

6.    Zinterpretuj sens poetyckich zaleceń, wykorzystując swoje wnioski z polecenia 2.

Tworzenie WŁASNEGO TEKSTU

Wyjaśnij na przykładach, w jaki sposób Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki nawiązuje do głównych idei i estetyki baroku.

►►POJĘCIA KLUCZOWE

SOLIPSYZM — skrajny subiektywizm; przekonanie, że wszystko, co istnieje, to świat postrzeżeń, doświadczeń i wyobrażeń człowieka, a więc że istnieje tylko człowiek i jego doświadczenie, a rzeczywistość poza nim jest złudzeniem.

DUALIZM - patrz: s. 167.

SCEPTYCYZM - patrz: s. 186.

m

Barok

- wędrówka przez motywy i tema literatury

Epoka baroku trwała w Polsce i w Europie Środkowej ok. 150 lat Twórcy barokowi znacznie rozszerzyli paletą tematów literackich; obrazy świata, człowieka, Boga stały się bardziej zróżnicowane, kontrastowe, wieloznaczne. Bohaterem epoki byt zarówno „przemyślny Don Kichot” (M. Cervantes), człowiek „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie” (M. Sęp Szarzyński), namiętny kochanek (JA Morsztyn), jak i wojujący czy gospodarujący na wsi szlachcic (J.Ch. Piasek).

patriota wzywający    zafascynowany zmysłowym

do reform w państwie    pięknem świata

(P. Skarga)    (P.P.Rubens. J.Ch. Pasek,

■»    ) X Morsztyn)

IL

walczący o swoje zbawienie    wzniosły i wielki,

(M. Sęp Szarzyński, a zarazem śmieszny i mały J. Donnę)    (M. Cervantes, B. Pascal)

REFLEKSJE EGZYSTENCJALNE Literatura baroku porusza ważną problematykę egzystencjalną. Pościg śmierci za człowiekiem, marność dóbr doczesnych, dylematy eschato- | logiczne (patrz: pojęcie kluczowe, s. 289 | wpieiwszej części podręcznika) to znamienne tematy poezji tego okresu. Śmierć jest wszechobecna, jakprzekonuje w Napisie na statuę abo na obraz śmierci Mikołaj Sęp Szarzyński, polski poeta metafizyczny, lecz przecież można ją pokonać .Śmierci, śmierć cię czeka" obwieszcza tryumfalnie John Donnę, a Sęp Szarzyński w Sonecie IV przekonuje, że człowieka, który walczy z „szatanem, światem i ciałem", czeka życie wieczne. Natomiast w ujęciu libertyna śmierć traci swą powagę, może nawet stanowić pretekst do wprowadzenia treści erotycznych (Roliwwiłus Jana Andrzeja Morsztyna). Nieubłagany czas pochłania rzeczy doczesne i żyde (Sonet V Sępa, Krótkość żywota Daniela Naborowskiego, Roczyzna Józefa Bartłomieja Zimorowica), lecz - według poetów metafizycznych - upływ czasu może pokonać ten, kto realizuje idee heroizmu chrześcijańskiego.

I chociaż rzeczy materialne, wartość ziemskie są skażone nietrwałośćą, to pizećeż nie są one bezwartościowe.

PIERWSZA POWIEŚĆ NOWOŻYTNA Bohaterem nowych czasów jest Don Kichot -postać z powieść Miguela Cemntesa. Błędny rycerz z Manczy kieru je się - podobnie jak bohaterowie liryczni poezji metafizycznej -mak-symalizmem etycznym (pata: pojęća kluczowe, s. 182), ale już nie podlega jednoznacznej ocenie czytelnika. To idealista, próbujący wskrzesić anachroniczne wartość średniowiecznego rycerstwa, ukazany ambiwalentnie: i w konwencji patetycznej, i w komicznej. Cerantes | twórca pierwszej powieść nowożytnej -kreujebowiem świat, w którym nie ma nadrzędnej instancji wyższej. Człowiek musi wybierać sam, skazywać się na wędrówkę [topos peregrinatio vitae (czytaj: wite)], a jego czyny mogą budzić skrajne I oceny: od szacunku po śmiech i politowanie.