2009 01 023900

G W vj.Lo.xi, S > Pulty. CAn.lt)    Wjtt/j.. j :w)7

ISBN *7MJ-*l-lS}ZIO. C by WN PWN 2107

483

18.2. Właściwości chemiczne

Pierwiastki dostępne

Jak stwierdziliśmy, pierwiastek dostępny jest częścią całkowitej ilości pierwiastka występującego w glebie, która może brać udział w wielu reakcjach chemicznych i biologicznych. W pewnym stopniu terminy pierwiastek dostępny oraz dujący się wydzielić (ekstrahowalny) to określenia równoważne. W celu oznaczenia ilości pierwiastków ckslrahowalnych glebę wytrząsa się z wodnym roztworom zawierającym związki chemiczne zdolne do wyparcia lej części pierwiastka, którą uważa się za łatwo dostępną do pobrania przez rosnące rośliny. W zależności od charakteru gleby i innych warunków' środowiskowych zaleca się stosowanie wielu rozmaitych substancji jako ckstra-hentów i przestrzeganie określonej procedury analitycznej. W większości metod wykorzystuje się prawo działania mas w celu wymiany kationów, które są obecne w centrach wymiany (jak w przypadku, gdy roztwór octanu amonu o stężeniu 1 mol • L^_l stosuje się do ekstrakcji). Można również w tym celu zastosować odczynniki chcla-tujące, które łączą się z unieruchomionym pierwiastkiem i ułatwiają jego przejście do roztworu (jak w ekstrakcji roztworem dictylcnotriaminopcntaoctanu — Hjdtpa — ang. diethylenetnammepentaacetate). Wykorzystanie odczynników kompleksujących pozwala na przeprowadzenie do roztworu większej części metali przejściowych (lab. 18.4).

Tabela 18.4. Piocent ekstrakcji metalu z gleby /a pnnu>cą dwóch eks»rahcntów^v

bkslrahcnt	Procent ekstrakcji z gleby
	Co	Ni	Cu	Pb	Cr
NHłAc (pH 7)	0.3	0.86	l.l	0.51	0.37
Hjdtpa	1.3	2.7	5.0	8.7	O.M

*' Zaczerpnięto r. pracy: S.Ii. McLc.n1. O.W. vanLoon. „A Jludy ot' ckmcolnl contanunalioo in Orchard Park. KingM.ni, Ontario", Ontario Ceograptry, 17, 91 (1981)-

Zdolność wymienna gleby w stosunku do kationów

W rozdziale 14 wykazaliśmy, że składniki osadów i gleb mają zdolność elektrostatycznego adsorbowania jonów dodatnich na swojej powierzchni. Minerały ilaste oraz materia organiczna są szczególnie ważne z tego punktu widzenia. Ilościową miarą zdolności oddziaływania z kationami jest zdolność wymienna w stosunku do kationów (CEC. ang. cation exchange capacity), jedna z najczęściej mierzonych właściwości gleby. Przykład 18.2 ilustruje obliczenie kationowymiennej zdolności gleby. W przykładzie wykorzystano jedną² z wielu standardowych metod oznaczania stężenia wymienianego kationu. Polega ona na jego ekstrakcji za pomocą wodnego roztworu chlorku amonu o stężeniu I mol • I. ¹ prz.y ustalonej wartości pH = 4,5.

'H Nommick, ..Ammonium chloridc-imidazolc cxlraction procedurę for deicrmining titralablc acidity. cxchangcable basc cations and cation cxhunge capacity in soils". Soi! Sci.. 118. 254 (1974).