2010 01 12 1132

Aryu<4<ks iŁrtrrf# .V(UnCi.V^^U>u\tv /V*ir*a ttiojwi^Mł

ISBN 91*8MI • 1    C t<y WN PWN 2»l

Retoryka Księga I

Wiarygodność uzależniona od nastawienia słuchaczy osiąga się wówczas, gdy mowa powoduje ich wzruszenie. Inne przecież wydajemy orzeczenia, gdy jesteśmy zasmuceni, niż kiedy się cieszymy, inne — nastawieni przyjaźnie niż usposobieni wrogo. Su to, jak mówiłem, jedyne rzeczy, którymi zajmują się współcześni autorzy podręczników retoryki. Wyjaśnimy je bliżej, gdy będziemy analizowali afekty. Przekonanie przez samą mowę osiągniemy wówczas, kiedy udowodnimy prawdę lub pozór na podstawie wiarygodnych dla każdej rzeczy przesłanek.

Skoro sposoby przekonywania zależą od wymienionych trzech czynników, staje się jasne, że ten potrafi się nimi posługiwać, kto jest zdolny do logicznego wnioskowania oraz do analizy ludzkich charakterów, cnót i. po trzecie, doznawanych uczuć. tj. do określenia, czym jest każde uczucie, jakie ma właściwości, skąd i w jaki sposób się rodzi. Wynika stąd. że retoryka jest jakby odroślą dralcktyki i lego rodzaju studiów etycznych, które słusznie można nazwać polityką7. tego właśnie powodu retoryka przywdziewa maskę polityki, a to samo czynią również ci. którzy ją uprawiają, czy to ze względu na brak wychowania, czy przez chełpliwość, czy też w związku z jakimiś innymi ludzkimi ułomnościami. W rzeczywistości jest ona częścią dialckiyki i. jak już na wstępie stwierdziliśmy, jest do niej podobna. Żadna z. nich nie jest bowiem nauką zajmującą się jakimś określonym przedmiotem i jego właściwościami, obie są natomiast pewnymi umiejętnościami dostarczania argumentacji logicznej. To. co dotychczas powiedzieliśmy o naturze tych sztuk i wzajemnym ich stosunku, wyczerpuje już chyba len temat.

Co się zaś tyczy sposobów przekonywania związanych z dowodzeniem rzeczywistym i pozornym, trzeba powiedzieć, że podobnie jak w dialektyee również tutaj korzysta się z indukcji, sylogizmu i pozornego sylogizmu. Indukcją jest tu przykład, sylogizmem cntymcm. pozornym sylogizmcm pozorny cnlymcm. 1356 b Hntymcmcm nazywam sylogizm retoryczny, przykładem retoryczną indukcję. Wszyscy ptzecież mówcy, którzy przekonują za pomocą dowodzenia, korzystają wyłącznie bądź z przykładów, bądź z entymemów. bo innych możliwości mc ma.

Skoro więc każde dowodzenie musi opierać się albo na sylogizmic. albo na indukcji — co wykazaliśmy w Analitykach¹¹ to oczywiście cniymemy muszą

“ Por. Et. mi 10*14 a 28- 1094 b 10. gilzie Arystoteles uznaje politykę, ze względu iu )ej cel i przedmiot, za naukę nadrzędny w stosunku do wszystkich innych umiejętności Retoryka jest odgałęzieniem polityki, ponieważ uwzględnia ludzkie działania, cluraklcty. przymioty i uczucia, stanowi ważny element obywatelskiego wychowania i dostarcza obywatelom narzędzi do obrony Ustroju i państwa.

¹ Por. An pierwsze 68 b 9 - 14: „Bo wszystkie nasze przekonania powstają albo za pośrednictwem sylogizmu. albo się wywodzą z indukcji". Por. również An. wtóre 71 a 5 - II: „podobnie leż. ma się sprawa l dowodami: jedne się przeprowadza za pomocą sylogiztnów. inne za pomocą indukcji. Jedne i drugie tworzą naukę za pomocą wiedzy wcześniejszej; tamte bowiem czerpią swą moc z. uznanych przesłanek. Ic za* na podstawie oczywistości szczegółu dowodzą słuszności ogółu. Takie też są i sposoby przekonywania za pomocą wymowy, bo albo za pomocą paradygmatów, co ixlpowiadu indukcji, albo za pomocą cntymcmaiów, co znów odpowiada sylogizmowi" (tłum. K Leśniak) Na temat rozumienia pojęcia „indukcji” przez Arystotelesa, zob K l.cini.ik, Wstęp do Arystoteles, Analityk) pk*ws:e i wtóre, w Arystoteles, fr:uta wszyukle. t I, Warszawa I990. s. 108 i n