2010 01 12 2251

Aryu<4<ks tortrrt* ,ł»miiilV>4Wra\trł /V*łr*a Uiron i .V3i

ISBN 91*8MI • 1    C t<y WN PWN 2»l

Retoryka — Księga II

i łatwo wybuchamy, zwłaszcza przeciwko tym. którzy lekceważą naszą sytuację > ^l6. Chory np. oburza się na tych. którzy lekceważą jego chorobę, biedny na tych, którzy — biedę, walczący na tych, którzy — tę wojnę, zakochany na tych, którzy lekceważą jego miłość, i podobnie we wszystkich innych tego rodzaju przypadkach: u każdego bowiem drogę do jego gniewu toruje jego własne cierpienie.

Popadamy również w gniew, gdy spotyka nas coś przeciwnego niż oczekiwaliśmy: bardziej bowiem boli to. co bardziej nieoczekiwane, lak jak bardziej cieszy to. co spełnia się wbrew oczekiwaniu, jeśli tego właśnie pragnęliśmy. Stąd już staje się jasne, jakie pory i czasy, jakie dyspozycje i okresy życia sprzyjają wybuchowi gniewu, kiedy i gdzie on się rodzi. Jasne jest również, żc im bardziej jesteśmy uwikłani w te okoliczności, tym łatwiej popadamy w gniew.

Tyle więc o naszym położeniu, które skłania nas do gniewu Gniewamy się natomiast na tych. którzy śmieją się z nas. drwią i szydzą, bo przecież w len sposób nas znieważają. I na tych. którzy wyrządzają nam krzywdy noszące znamiona zniewagi. Są to oczywiście wszelkie tego rodzaju krzywdy, które nie są wyrządzone ani dla odwetu, ani dla korzyści; bo tylko wówczas mogą być odczuwane jako zniewaga. Budzą nasz gniew również ci. którzy krytykują i pogardzają tym. na czym nam najbardziej zależy. Jeśli więc np. jesteśmy dumni z naszej filozofii, gniewamy się na tych, którzy nią pogardzają, jeśli zaś jesteśmy dumni z urody' — na tych. którzy ją krytykują. I podobnie w innych przypadkach. A gniew nasz staje się jeszcze bardziej gwałtowny wówczas, kiedy sami podejrzewamy, żc nic posiadamy w ogóle, albo posiadamy w niewystarczającym stopniu, lub nic wyglądamy [na posiadających zalety. 1379 b którymi się szczycimy). Jeśli bowiem jesteśmy całkowicie pewni swej wyższości w sprawach, za które nas wyśmiewają, nic przejmujemy się tymi kpinami zupełnie.

Bardziej też gniewamy się na przyjaciół niż. na tych. z którymi nic jesteśmy zaprzyjaźnieni, ponieważ od przyjaciół spodziewamy się raczej doznać dobra niż zła, A również bardziej na tych. od których zwykle otrzymujemy dowody szacunku lub troskliwości, jeśli zaczynają nas traktować odmiennie: sądzimy bowiem, że nas lekceważą, gdyż winni dalej czynić to samo. Także na tych. którzy nic wyrażają wdzięczności za uczynione im dobro i nic odpłacają się nam tym samym. I na tych. którzy przeciwstawiają się nam. chociaż stoją od nas niżej, wydaje się nam bowiem, żc jedni 1 drudzy lekceważą nas: ci [w//, którzy nam się przeciwstawiają, ponieważ sądzą, żc stoimy niżej od nich. ci natomiast], którzy się nam nic odwzajemniają, [ponieważ uważają,] Ze otrzymali 10 dobrodziejstwo od ludzi mniej wartych od siebie. Większym gniewem wybuchamy również na tych. którzy

" Słowa w ostrym nawiasie Kassel [Da Test der ariutuelisehen Rftetonk. wyd. cyt.) uważa za późniejszy „wtręt", ponieważ niektóre kodeksy ich nic przekazują.

” W oryg Ctóoę. słowo wieloznaczne Można jc również w lym kontekście rozumieć' jako jslca" i dostrzec alu/K do teorii Platona

109