156

Pr. zbiór, pod red. prof. dr. liab. J. K. Piotrowskiego "Podstawy toksykologii". Warszawa 2006, ISBN 83-204-3122-0 © by WNT

Obserwowano ponadto zapalenie gardła, krtani i oskrzeli. Ze strony układu krążenia stwierdzano zmiany w EKG, uszkodzenie obwodowych naczyń krwionośnych (zespół Raynauda) i tendencję ich zwężania się pod wpływem zimna.

Zmiany skórne stanowią najbardziej charakterystyczny objaw zatrucia arsenem, obserwowanym u osób narażonych zawodowo, u osób po długotrwałej terapii związkami arsenu, jak również w populacjach spożywających wodę o dużym stężeniu arsenu. Zmiany te manifestują się w postaci hiperpigmentacji skóry oraz hiperkeratozy, głównie na dłoniach i podeszwach stóp. Najbardziej rozpoznana jest zgorzel kończyn, zwana także „chorobą czarnej stopy" (ang. blackfoot disease), endemiczną chorobą na obszarze Tajwanu, gdzie woda pitna w większości ujęć zawiera arsen o stężeniu 0,17-0,8 mg/l. Choroba ta charakteryzuje się progresywnym zanikiem krążenia w stopach i dłoniach. Obserwowano zależność między częstością występowania tej choroby a stężeniem arsenu w wodzie pitnej, jak również czasem trwania narażenia. Arsen może ponadto powodować uszkodzenie wątroby, co odnotowano m.in. u osób leczonych płynem Fowlera. U osób przewlekle narażonych na arsen w dawce 0,05-0,5 mg/kg/dzień zauważano objawy ncuropatii obwodowej, objawiającej się drętwieniem dłoni i stóp. Poważną utratę słuchu (< 30 dB) stwierdzono w Japonii u 18% spośród 415 dzieci po przebytym w 1955 r. zatruciu mlekiem w proszku, zawierającym nieorganiczny pięciow^rartościowy arsen. Utratę słuchu rejestrowano również w Czechosłow acji u dzieci zamieszkujących okolicę elektrociepłow ni opalanej węglem z dużą zawartością arsenu.

6.2.7, Efekty odległe

Nieorganiczne związki arsenu są słabymi mutagenami. Nie stwierdzono mutacji punktowych wywoływanych nieorganicznymi związkami arsenu. Nieliczne dane wskazują na działanie klastogenne: związki te mogą powodow ać aberracje chromosomowe oraz wzrost częstości wymiany chromatyd siostrzanych. Sugerowano, że mechanizm tego działania może wynikać z hamowania ligaz DNA enzymów biorących udział w procesach naprawczych DNA.

Arsen łatwo przenika barierę łożyskowy. Mimo to ani u ludzi, ani u zwierząt nie zauważono działania teratogennego. Nie obserwowano także jego wpływu na rozrodczość.

Działanie rakotwórcze arsenu u ludzi jest znane od dawna. Tradycyjnie, narażeniu inhalacyjnemu (pracowoicy przemysłu) przypisywano wywoływanie nowotworów płuc, a narażeniu drogą pokarmową (populacja generalna) - nowotworów skóry. Obecnie wiadomo, że obie drogi narażenia wywołują zarówno nowotwory skóry, jak i płuc, a także nowotwory innych organów^r (pęcherza, nerek i wątroby).

Mechanizm rakotwórczego działania arsenu został słabo zbadany i jest przedmiotem wielu dyskusji. Arsen jest jedyną substancją o udowodnionym

156    6. METALE