159

Pr. zbiór, pod red. prof. dr. liab. J. K. Piotrowskiego "Podstawy toksykologii". Warszawa 2006, ISBN 83-204-3122-0 © by WNT

jego stężenia w powietrzu, a stężeniu 0,01 mg/m³ odpowiada jego poziom w moczu wynoszący 35 pg/l w przeliczeniu na średnią gęstość moczu 1,024 g/ml. Wartość ta została przyjęta w Polsce jako DSB (dopuszczalne stężenie biologiczne) dla narażenia zawodowego. Krew jest rzadziej stosowanym medium wskaźnikowym dla oceny narażenia, z uwagi na szybki ubytek arsenu z krwi oraz ze względu na wpływ diety na stężenie As w tej tkance.

Nieorganiczne związki arsenu mają zdolność kumulacji we włosach. Biorąc pod uwagę, że przyrost włosa wynosi ok. 0,1-0,4 mm dobę, na podstawie odległości miejsca jego kumulacji od nasady włosa można oszacować czas zatrucia arsenem. Należy jednak mieć na uwadze, że włosy wydajnie wiążą arsen zawarty w otoczeniu, co może znacznie zawyżyć jego stężenie.

Ocenę narażenia na arsen populacji generalnej, podobnie jak ludzi eksponowanych zawodowo, opiera się na pomiarze poziomu arsenu w moczu. Oznacza się także jego zawartość w podstawowych źródłach: wodzie i żywności. Fizjologiczna zawartość arsenu w moczu wynosi poniżej 10 pg/dm\ jednak u osób spożywających dużo ryb oraz mieszkających na terenach arsenonośnych może osiągać stężenia wielokrotnie wyższe.

Organiczne związki arsenu są co najmniej o rząd wielkości mniej toksyczne niż jego związki nieorganiczne i bardzo szybko wydalają się z ustroju w niezmienionej postaci. Żywność pochodzenia morskiego zawiera niemal wyłącznie arsen organiczny (np. arsenobetaina). W populacjach spożywających „owoce morza” w dużych ilościach konieczne jest zróżnicowanie narażenia na arsen organiczny i nieorganiczny. W moczu oznacza się zatem iAs, MMA i DMA, których suma stężeń w moczu odpowiada narażeniu na arsen nieorganiczny (patrz p. 6.2.3).

Na podstawie zależności dawka-efekt, uzyskanych głównie w badaniach epidemiologicznych na Tajwanie, WHO obniżyło w 1993 r. dopuszczalne stężenie arsenu w wodzie pitnej z 50 pg/l do 10 pg/1. Wartość ta została ostatnio przyjęta również w Polsce.

Narażenie populacji generalnej na arsen stanowi problem globalny. Istotne jest zwłaszcza stężenie arsenu w wodzie pitnej. Wysoki poziom arsenu w wodzie związany jest głównie z budową geologiczną terenu i występuje zwłaszcza w wodach głębinowych, rzadziej w wodach powierzchniowych. Obszary wysokiego narażenia środowiskowego na arsen to: Tajwan, Chile, Argentyna, Meksyk, zachodnie tereny USA, Rumunia i Węgry. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia zlokalizowano epidemię zatruć arsenem w Bangladeszu, która rozmiarami prawdopodobnie przewyższała wszystkie dotychczasowe. Ludność Bangladeszu do początku lat siedemdziesiątych spożywała głównie zanieczyszczoną bakteriologicznie wodę powierzchniową, co było przyczyną częstych zatruć pokarmowych. W celu poprawy warunków sanitarnych wybudowano wówczas, przy znacznej pomocy międzynarodowej, wiele studni głębinowych, których liczbę szacuje się na kilka milionów. Nie sprawdzono jednak poziomu arsenu, którego stężenie znacznie przekracza dopuszczalne normy. Szacuje się, że w 125 milionowej

6.2. ARSEN 159