bez tytułu14 bmp

124 WOLFGANG ISBR

ne przez tekst, ale w formie, która pozwala, żeby czytelnik je saiii;; wytworzył. Z semiotyki Wiemy, że w obrębie pewnego systemu? brak jakiegoś^: elementu 1 jest znaczący; sam w sobie. Jeżeli to; stwierdzenie przeniesie się na tekst literacki, musimy powiedzieć:-charakteryzuje go to, że z reguły nie formułuje on swojej intencji. Najważniejszy z jego elementów pozostaje zatem nie wypowie-, dziany. Jeżeli tak'jest, to gdzie ma swoje miejsce im^ncj£tekstu?-Otóż w wyobraźni czytelnika. Przez to, że tekst literacki posiada-swoją realn^c"łF~w^wiecie-. przedmiotów, lecz w wyobraźni swych czytelników, zdobywa <on przewagę nad wszystkimi tymi tekstami, które chcąo zriaczeniuT "prawdzie?_ krótko mówiąc nad tekstami'- o^: ’ charakterzę_ąpefan^cznyni¹:?-^; Znaczenia i prawd^Kt^s^^a^Hmcz^^modpornione" na""Twą^:; historyczność. Wprawdzie również teksty-literackie wykazują ten mankament, jednak przez to; że ich rzeczywistość znajduje się w wyobraźni, czytelnika, mają one zasadniczo większą szansę przeciwstawienia się swej' historyczności. Można podejrzewać, że f> ( teksty literackie przede wszystkim nie dlatego chyba okazują¹, się | j odporne na historię, że przedstawiają wieczne wartości, które J< rzekomo znajdują się ponad czasem, ale raczej dlatego, żejch Jtj struktura umożliwia czytelnikowi ciągle _rna nowo włączać się w * ' I fikcyjną akcję^

' . Miej^    stanowią główna przesłankę,dla ..tego

_f procesu,,. Dzięki nim nie Zostają początkowo zrealizowane możli-wości łączenia się ze sobą poszczególnych wzorców bądź elemen-v tów tekstu, z takim rezultatem jednak, że czytelnik może sam \ dokonać tych połączeń. Miejsca puste umożliwiają adaptację tekstu i pozwalają czytelnikowi uczynić w lekturze cudze doświadczenie swoim prywatnym. Prywatyzacja cudzego doświadczenia oznacza, że charakter tekstu pozwala na dołączenie tego, co dotąd było nie znane, do własnej „historii doświadczenia” (S.J, Schmidt). Dzieje się to przez generdwanie,„znaczenia w akcie lektury.

•, Jednocześnie dla tekstu"powstaje w akcie tym sytuacja za kazHym’

<! razem indywidualna. Teksty fikcjonalne^; nie są, jak wiadomo,

\ identyczne z rzeczywistymi sytuacjami; nie pokrywają się z żadną '" realnością. Z tego punktu widzenia można by je nawet nazwać, mimo substratu historycznego, który im towarzyszy, bezsytu-

Scyjnymi. Ale właśnie ta. otwartość...pozwala,,.Jim,,,,.k,sztąłtowąć fimogość sytuacji^.które^za każdym razem wytwarza, .czytęlpiłjt-w fakcie lektury. Tylko w akcie czytania można uchwycić otwartość tekstów literackich.    ~

T Coż zatem skłania ustawicznie czytelnika do wdawania się w przygody z tekstami? Odpowiedź na to pytanie oznaczałaby /Wejście w rozważania antropologiczne. Niemniej pozostaje do odnotowania ten oto fenomen,, że istnieje niewątpliwie niepohamowana skłonność czytelnika do uczestnictwa w fikcjonalnych ryzykach tekstów, do wyzbywania się własnych pewników, po to, ażeby wejść w inne sposoby myślenia i zachowania, które bynajmniej nie muszą być budujące. Czytelnik może wyjść ze swego świata, upaść pod nim, przeżyć katastrofalne zmiany — bez Uwikłania w konsekwencje. Ten brak konsekwencji tekstów fikcjonalnych pozwała spodziewać się owych sposobów doświadczania samego siebie, które przymusy działania dnia powszedniego stale przesłaniają. Przywracają nam one owe stopnie swobody'rozumienia, które działanie ciągle zużywa, zaprzepaszcza, a nawet roz-trwania. Jednocześnie teksty fikcjonalne stawiają pytania i problemy wynikające z przymusu codziennej aktywności; W ten sposób obcując z każdym tekstem, doświadczamy nie tylko jego, ale i samych siebie. Żeby takie doświadczenia mogły skutecznie oddziaływać, sam tekst nie może ich sformułować. „...the Poet ...never affirmeth” [ ...poeta ... nigdy nie stwierdza]², powiedział już Sir Philipp Sidney, a ,to oznacza, że teksty fikcjonalne są tak skonstruowane, ii nie potwierdzają bez reszty żadnego spośród przypisywanych im przez nas znaczeń, jakkolwiek ich struktura skłania nas ciągle do takich aktów nadawania sensu. Kiedy je ujednoznacznimy, zdają się nam dawać do zrozumienia, że sens ten zawsze jest przekraezalny. Pod tym względem teksty fikcjonalne zawsze wyprzedzają naszą praktykę życiową. Ale zauważamy to najczęściej dopiero wtedy, gdy ich niedookreślenie zastąpimy znaczeniem.

Przełożyła Maria Klańska

1

[apofańtyczny'—^ stwierdzający].-

2

Sir Philipp Sidney, The Defence of Poesie. The Prose Works III. Wyd. Albert Feuillerat, Cambridge 196.2, s. 29.