klsti224

t. HOSZY&SKK JŁUŁTUfcA LUDOWA SŁOWUS

W niektórych krajach praktykowany jest do dziś dnia prastary zwyczaj oczyszczania ziarna zapomocą ognia. Do tego celu lud w zachodniej Serbochorwacji używa glinianych lub metalowych płaskich naczyń (fig. 223). Umieszcza się je na podstawionych czterech kamieniach nad ogniskiem i praży na nich owies. Plewy i ości ulegają przytem niemal całkowitemu spaleniu i ostateczne oczy-

226—230. Stępy ręczne. — 226- Stara nieużywana stępa kaszubska. Muz. kaszubskie we Wdzydzach. — 227. Hołowecko, pow. Skole, Karpaty ruskie (Polska). — 228. Ber-szty, NE od Grodna, Białoruś (Polska). — 229. Iza, NW od m. Wilejka, Białoruś (Polska). — 230. Tłuk od stępy podobnej do poprzedniej. Olszany, pow. Stolin, Polesie (Polska). Rys. autor.

szczenię może być już stosunkowo łatwo dokonane. — W związku z ta-kiem opalaniem ziarna pozostaje też sporządzanie t. z w. prażma. Kłosy niezupełnie dojrzałej pszenicy lub żyta opala się w ogniu, po-czem nieco przyprażone ziarno wykrusza się z nich przez pocieranie i następnie spożywa. Prażmo znane jest Słowianom północnym i południowym.

256.    Najstarszym obok opalania zabiegiem przygotowawczym w stosunku do ziarna jest otłukiwanie twardej łuski, wzgl. plew i ości. To też stępa w rodzaju drewnianego moździerza (fig. 226—229) jest niezmiernie rozpowszechniona na kuli ziemskiej i należy do bardzo dawnego kulturalnego dorobku ludzkości. Najprymitywniejsze narzędzia tego rodzaju, znane z ziem słowiańskich, miewają kształt równowąskiego, grubościennego kadłuba (fig. 227). Na Śląsku cieszyńskim, w pozostałej Polsce, na Białorusi i u innych Słowian północnych bardzo rozpowszechnione są też stępy w kształcie kielichów (fig. 226 i tabl. XVII, 5); naogół zresztą kształt stęp ulega znacznym wahaniom i nieraz w obrębie jednego kraju (np. na polskiej Białorusi albo na Polesiu) widzimy formy bardzo różne. U Słowian południowych wielkie stępy do tłuczenia ziarna spotykają się bardzo rzadko; zdarzają się jednak tu i owdzie, naprzykład na północy i północnym zachodzie Serbochorwacji. W niektórych okolicach (południowo-zachodnia Małopolska) jako stępory, to jest tłuczki do stęp, służą podługowate głazy, znajdowane na brzegach lub na dnie rzek. Pospolite formy drewnianych stęporów, używanych przez Słowian, przedstawiono na rysunkach 227—230 i na tabl. XVII, 6. Ale i drewniane stępory w kształcie wielkiego młota znane są na naszych ziemiach; używają ich mianowicie Kaszubi (fig. 226). Identyczne lub zupełnie podobne młotkowate stępory spotykamy poza granicami Słowiańszczyzny w Styrji, Alpach szwajcarskich, w Szkocji, a poza tern — na wschodzie Eurazji (na Korei, w Japonji, w Chinach i w Azji środkowej).

Pospolicie obsługują ręczną stępę kobiety; jednak na Kaszubach, gdzie są w użyciu stępory młotkowate, zajmują się tern także, czy też wyłącznie, mężczyźni. Zasługuje na uwagę, że i w Azji mężczyźni pracują przy stępach z młotkowatemi stęporami, podczas gdy inne stępy, o ile wiemy, z reguły obsługują kobiety.

257.    Przez udoskonalenie stępy zaopatrzonej w młotkowaty stę-por powstała stępa nożna (fig. 231—233). Ponieważ zaś zwyczaj stosowania pracy nóg do-^rozlicznych narzędzi jest specjalnie rozwinięty i zagnieżdżony na wschodzie, w Azji, przeto nie jest wyłączone, że i wspomniane tylko co udoskonalenie zostało w Azji dokonane. Stępy ,-nożnej używa lud małoruski, południowo- i środkowo-po-leski, polski, morawski etc. Ale zasiąg jej w obrębie Małorusi i Pol ski jest dość dziwnie przerywany; w pewnych okolicach omawiana stępa występuje, w innych na znacznej przestrzeni jej brak i t. d. Na Pomorzu i polskiej Białorusi, wyjąwszy południowe krańce tej ostatniej, nie znalazłem jej zupełnie; także Wielkorusi podobno jej wcale nie znają. Natomiast jest podobno w użyciu na południowej