klszesz051

788

L. MOSZYŃSKI I

N.\ SŁOWIAN

Specjalizacja w powyższym zakresie nie wychodziła poza granice całkiem elementarne (specjalizowały się mianowicie w hafciarstwie dziewczyny czy kobiety ułomne, nie nadające się do cięższej pracy fizycznej; korzystały zaś z ich zdobniczej wyręki włościanki zamożne). — Podobnie i rzeźba w drzewie cieszyła się dużym rozpowszechnieniem. Tu jednak widzimy ogromne różnice zależnie od tego, co brać pod uwagę. Pospolite były tylko bardzo prymitywne techniki rzeźbienia (ryt, technika wiórowa zwykła), stosowane mniej lub więcej przygodnie przez młodzież męską (a zwłaszcza przez pasterzy). Natomiast techniki trudniejsze, jak i w ogóle doskonalsze rzeźbiarstwo znajdowało się wyłącznie w rękach stosunkowo niezbyt licznych włościan i obficiej występowało tylko na niektórych terenach, a i na tych terenach nie wszędzie równomiernie. Wobec względnej nieliczno-ści chłopów, poświęcających się rozwiniętemu rzeźbiarstwu, nić tradycji w rzeźbiarskiej twórczości mogła być na mniej lub więcej znacznych obszarach nader łatwo przy nie sprzyjających warunkach zrywana; tak że, gdy warunki te uległy pomyślnej zmianie, nowi chętni do wspomnianego kunsztu nie mieli tam przed sobą ani mistrzów, ani nawet dostatecznej ilości dawnych wzorów. Dzisiejsze zasięgi największego natężenia z jednej a zupełnego niemal braku ludowej rzeźby wyższego typu z drugiej strony tłumaczą się u Słowian jako rezultat oddziaływania wielu różnorodnych czynników. Wymieniamy z nich pięć ważniejszych: 1) predyspozycje tkwiące w psycho-fizycznym podłożu, 2) warunki społeczno-gospodarcze ', 3) wpływy obszarów sąsiednich, 4) ogólny rozkład (upadek) ludowej kultury oraz 5) warunki fizjograficzne^. Na ogół biorąc można by dać następujący schematyczny obraz zasięgu intensywności uprawiania rozwiniętej rzeźby przez Słowian. Na pierwszym miejscu z całą pewnością znajdują się tu górzyste kraje zachodnich Bałkanów (przede wszystkim zachodnia Bośnia), cały mniej więcej region karpacki oraz północna Wielkorus. Na drugim części pozostałej Wielkorusi, niektóre kraje Małorusi (poza Karpatami), północny skrawek Białorusi pod samą granicą litewską, niektóre strony Polski (np. do niedawna — okolice Gór Świętokrzyskich), Czech i Moraw oraz Słowiańszczyzny bałkańskiej w środkowej partii półwyspu^{1 2 3}. Wcale lub prawie

1

   Tak np. praca pasterska, nie zaprzątająca rąk w tym stopniu jak czysto rolnicza, sprzyja uprawianiu rzeźby; względna zamożność włościan, nie zmuszająca ich do ciągłego oglądania się za chlebem, sprzyja mu również.

2

   Brak surowca (np. na otwartych stepach płd. Małorusi) z natury rzeczy powoduje ubóstwo lub zupełny zanik rzeźby w drzewie.

3

   Bułgaria ma, o ile mi wiadomo, bardzo mało rzeźby. Przykłady, wskazane mi przez p. Yakarelskiego, są zupełnie nieliczne i bardzo skromne (najokazalszy podaję na fig. 86); rzeźbi się tu i owdzie w tym kraju skromne geometryczne ozdoby (kółka koncentryczne, gwiazdy sześciopłatkowe w kole itp.) na korzystkach z rogu lub kości przy wylocie torb pasterskich zwanych canta vel vulija; rzeźbi się