klszesz141

884 l. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWI

architektury ludowej. Nie możemy też żadną miarą zgodzić się na takie ujmowanie ludowego budownictwa w obrębie s z buk i, jakie dał E. Frankowski w swej znakomicie zilustrowanej rozprawie pt. Sztuka ludowa¹. Umieścił on tam po prostu techniczny opis architektury wiejskiej, całkiem zbliżony do części analogicznego zarysu w I tomie mojej „Kultury". Nieco stosowniej, ale również niezupełnie właściwie, pojął przedmiot A. Nekrasov, co w książce o ludowej sztuce („Russkoje narodnoje iskusstvo") zbyt obszernie rozwodzi się nad czysto techniczną stroną budownictwa. Wszystko to znajduje poniekąd wytłumaczenie w zwyczajach panujących u historyków sztuki

Fig. 106. Fragment malowanki służącej do ozdoby ścian (ob. bliżej § 632). Okolice Dąbrowy pow. Tarnów, Polska. — „Przemysł, Rzemiosło, Sztuka" r. 1924, zesz. 2 tabl. I.

wyższej; w etnologii jednak, gdzie każdy dział kultury ma swoje odrębne, ustalone miejsce, jest najzupełniej chybione.

668. Wszelkie przedmioty, stanowiące ruchomy dobytek wieśniaka i będące wytworem rąk jego samego, czy też bliskich mu kulturą mieszkańców drobnych osad, mogą, o ile są zdobione czy ozdobne, albo też jeżeli służą do przystrajania, należeć do sztuki. Najważniejsze z nich dają się rozbić na sześć grup następujących: 1) narzędzia, naczynia i wehikuły, 2) sprzęty, 3) budowle (w tym urządzenia wnętrza), 4) przedmioty kultowe i obrzędowe, 5) zabawki, 6) strój. Najobszerniejsza z tych grup jest szósta; ze względu na specyficzny charakter, ostro wyróżniający ją od wszystkich niemal grup innych, omówimy ją na samym końcu; przez wzgląd zaś na wielką ważność należących do stroju ozdób pod względem porównaw-czo-etnologicznym potraktujemy te ostatnie szczególnie wyczerpująco.

Fig. 107. Chata wzorzyście malowana. Łaźniki pow Łowicz. — „Ziemia" t. 4, r. 1913, s. 227.

Z narzędzi najczęściej bywają zdobione przę-ślice, kijanki, maglownice i niektóre inne, należące do podręcznych przy pracy kobiecej¹. Fakt ten pozostaje w niewątpliwym związku z okolicznością, że wyliczone przedmioty stanowią pospolite upominki, darowywane przez mężczyzn wybrankom ich uczuć (ob. wyżej). Zdobione przęślice widzimy na Wielkorusi (fig. 62 oraz cz. I fig. 284), nielicznie na Mało-rusi (fig. 77) i na północnym skrawku Białorusi (fig. 64), zrzadka w Polsce (fig. 60, 65, cz. I fig. 281 2; fig. 280 6), bardzo często na Sło-waczyźnie (fig. 68) i na zachodnich Bałkanach (fig. 71, cz. I fig. 285), poza tym też w Bułgarii (cz. I fig. 281 3 i 4). W nieco podobnym za-

Eig. 108. Malowana ceramika Słowaków morawskich. Modra, Morawy. — Red. L. Nie-derle, Moravske Slovensko zesz. 2, r. 1921, s. 549 fig. 356.

się^u, ale znacznie rzadziej, występują zdobione kijanki (fig. 69), których jednak na dużych obszarach Słowiańszczyzny, m. i. prawie w ca-

Jak np. deszczułki i szpule służące na Bałkanach zachodnich do nawijania włókna.