klszesz173

948 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

nieco zbliżone. Możliwe, że nie tylko w Karpatach przechował lud pierścienie obchodzącego nas tutaj typu; dotychczas jednak nic mi o tym nie wiadomo.

T. Vołkov, mówiąc o pierścieniach huculskich, wspomina m. i. o miedzianych „złożonych z kółka średniej grubości, na którym z góry wyrabia się zwykle trzy ostrosłupowe kolce*. Zdaniem tego autora mielibyśmy tu przed sobą przeżytek dawnych pierścieni bojowych, dochowanych do ostatnich czasów przez Chewzurów na Kaukazie. Jest to możliwe, choć co prawda znane mi bojowe pierścienie Chewzurów oraz innych łudów Azji bardzo się różnią od owych huculskich zarówno wielkością i ciężarem, jak też ilością kolców.

Fig. 177. Konstrukcja drewnianych kościołów karpackich w rodzaju wyobrażonego na fig. 178. W. Zaloziecky, Gotische und barocke Holzkirchen in den Karpathenlan-dern, r. 1926, s. 115 fig. 125.

Dodatkowo zaznaczamy, iż podział powierzchni okrągłej tarczki karpackiego sygnetowego pierścienia rytem na cztery równe części i zdobienie powierzchni tak otrzymanych wycinków kółkami czy okrągłymi punktami (fig. 212 b oraz 213 3) właściwe było m. i. niektórym dawnym pieczęciom z wypalonej gliny¹.

Jak świadczą dane językowe, pierścień znany był Słowianom od zamierzchłych czasów (cf. pra-słow. pLrstLńL ‘pierścień’ od ptrst-B'palec’); podobnież znane były bransolety (cf. prasłow. obręcL dosłownie 'przedmiot obejmujący rękę’^{2 3}). Dziś jednak te ostatnie nie należą, wyjąwszy bodaj jedynie Bałkany i część Karpat, do typowego ludowego stroju. Ale i na Bałkanach tamtejsze srebrne, brązowe i inne bransolety przydłoniowe (naramienne nie są używane), o ile wolno sądzić z ich wyglądu¹, mają z ludem tyle tylko wspólnego, że m. i. także włościanki kupują je i noszą⁴. Bułgarki, a zapewne i inne Słowianki bałkańskie, przystrajają nimi nieraz obie ręce, zwykle używając przy tym w takich wypadkach dwu sztuk jednakowych.

W Karpatach przechowały się bardziej zajmujące formy ozdób,

Fig. 178. Drewniany gotycki kościół z r. 1753. 5androvo *. Zakarpacie. Czechosłowacja. W. Za-loziecky 1. c. s. 49 fig. 34.

0 jakich mowa. Pomijając krótką wzmiankę V. Havelkovej o śląskich „mosiężnych bransoletach archaicznego typu“, tam mianowicie, na zachodzie (na Orawie) według świadectwa tejże autorki, młodzież płci obojga po ostatnie czasy nosiła bransolety rzemienne przybrane metalowymi zdobinami (fig. 214), zaś i na zachodzie

1 na wschodzie były w użyciu podobne stroje dziane wzgl. plecione (poi. z a p i ę s t k i, hucuł. narakyyci). Co prawda te ostatnie tylko w pewnej mierze odpowiadają bransoletom; o tyle mianowicie, o ile, wyrobione wzorzyście, jak to bywa u Hucułów, pełnią podobną funkcję zdobniczą.

689. O pasach była już mowa w części I i wiemy już, jak pięknie bywają one nieraz zdobione czy to wytłaczaniem, czy za pomocą nabijania metalem itd. (ob. jeszcze fig. 195). Na pewnych obszarach Słowiańszczyzny zachodniej (zwłaszcza na Śląsku) i południowej są zresztą u kobiet w użyciu także mniej lub więcej kunsztowne pasy, w całości wykonywane w metalu.

Szczególnie zaś pospolicie bywają stosowane różnokształtne ozdobne metalowe klamry, przystrajające zwykle pasy miękkie. Zwłaszcza tak zwane pafty bałkańskie (serb.-chorw. pafta, pavta, bułg. pavta), używane przez Bośniaczki, Hercegowinki, Czarnogórki, Serbki, Bułgarki, Turczynki itd., należą do wytworów dobrze znanych miłośnicom sztuki ludowej. Mniej lub więcej dokładne odpowiedniki dla ⁵

* Ob. przykłady u A. Haberlandta, E. Petevoj oraz w „Wiśle" (t. 10, r. 1926, s. 744, 779, 911 oraz t. 11, r. 1927, s. 69 i 98).

Pieczęcie takie znalazł np. H. Schliemann śród wykopalisk trojańskich (Ilios-Stadt und Land der Trojaner, r. 1881, fig. 493).

* Z czasem pierwotne znaczenie tego wyrazu uległo wykolejeniu (ef. poi. obręcz, obrączka).

Na ogół są to zwulgaryzowane formy bransolet warstw wyższych. Wzorów dla niektórych z nich musimy zresztą szukać śród zabytków dość odległych czasów (ob. dla przykładu piękną bizantyjską bransoletę ze złota, pochodzącą z w. XI lub XII a znalezioną w grobowcu jednej z księżniczek węgierskich: E. Bessermann-Jordan, Der Schmuck, r. 1909, s. 50 fig. 58).

Wsi tej na mapach nie odnalazłem; pomija ją też Zalozieeky na mapce wszystkich uwzględnionych przez siebie miejscowości (opublikowanej na str. 128/129 zacytowanej tu pracy). Prawdopodobnie osady, o jaką chodzi, szukać należy na południowej rubieży Rusi zakarpackiej, gdzieś w dorzeczu Cisy.