klszesz081

820

L. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

niejsze — bardzo ją sobie jakoby cenią, określając ją podobno jako szczególne piękno ^l.

Bez porównania wyraźniej zaznacza się w ludowej sztuce akcent artystyczny (emfaza). Bywa on zwykły, gdy chodzi tylko o podkreślenie kształtu, lub hiperboliczny gdy zachodzi przesada. Posługiwanie się akcentem zwykłym rozpowszechnione jest na ogromnych obszarach świata, przy czym Adama van Scheltema i Boas tłumaczą ten tak wielki jego zasiąg właściwą człowiekowi zdolnością odczuwania kształtu, rodzącą z kolei popęd do podkreślania tego kształtu. Szczególnie pięknie można to obserwować, studiując tatuowanie i inne upiększanie nagiego ciała: zdobienia skupiają się na takich jego częściach i układają się w taki sposób, iż znakomicie akcentują sobą naturalne rozczłonkowanie się tułowia oraz kształty poszczególnych części. — Sztuka ludowa Słowian nie daje nam oczywiście możności prześledzenia doniosłej roli, jaką zwykły akcent artystyczny pełni przy zdobieniu ludzkiego ciała; pozwala nam jednak — podobnie zresztą jak i sztuka egzotyczna — badać jego znaczenie dla dekoracji całego szeregu wytworów rąk ludzkich w rodzaju odzieży, naczyń etc. W zamiłowaniu do akcentowania kształtu kryć się zdaje m. i. przyczyna pospolitości ornamentu krawędziowego. Tu również należą wszystkie te liczne wypadki, kiedy ornament w ten albo inny sposób podkreśla rozczłonkowanie danego obiektu, jak to szczególnie często i pięknie widzimy np. na przęślicach, na (wielkoruskich) duhach, na odrzwiach itd. Ale i z akcentowaniem kierunku płaszczyzn, na jakie rozkłada się powierzchnia zdobionego obiektu, spotykamy się niejednokrotnie (jako typowy przykład służyć może kijanka wyobrażona w części I na fig. 499 e).

Akcent hiperboliczny, różniący się, jak już wiemy, od zwykłego tkwiącym w nim elementem przesady, zachodzi często, gdy sztuka ludowa operuje motywami figuralnymi. Dobrych przykładów dostarczają rzeźby ludowe słowiańskie, w których nie tylko głowa figury — przesadne powiększenie głowy posągu jest zjawiskiem kosmopolitycznym — ale i ręka trzymająca, powiedzmy, miecz lub włócznię albo podpierająca głowę itd. bywają nieproporcjonalnie wielkie. Akcentem takim posługują się zarówno Słowianie czy Europejczycy, jak i wszystkie inne ludy świata; znamy go również bar-&10 dohue l rysunków naszych dzieci; jest to zatem zjawisko zu-'W zuaeznej nńerze zachodzi prawdopodobnie podświadomie, w pewnej jednak może być Świadome-, należy zaś do jednego z osobliwych przejawów tzw. realizmu in lektualnego, wyróżniających ten realizm od wizualnego (fc 663).

Góralskie zdobnictwo drz