klszesz209

1020 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

nięcia) w wymiarze ³/ie (J^); Są one jednak bardzo nieliczne¹ i wynikają raczej sporadycznie, bynajmniej nie powtarzając się ciągle w równych odstępach czasu z tą żelazną konsekwencją, jaka cechuje analogiczne ruchy na Bałkanach^{2 3 4}.

718. Aby dać przykład skomplikowanego rytmicznie tańca bułgarskiego, opiszę tu dwa warianty korowodu ze środkowej Bułgarii, z których pierwszy został ogłoszony przez S. Dżudżeva, zaś drugi przez A. Drumeva. Pierwszy ten wariant pochodzi z m. Panagjuriśte, gdzie go tańczą pod melodię pieśni Tragna Stanka³.

za vo — di — ca    s’kri—va

Trag-na Stan - ka za

Jeśli schematyczne zapisy Dżudżeva są zupełnie ścisłe, ruchy tego tańca przedstawiałyby się następująco. W pierwszym takcie na na ^ j _na powtórne wykonuje się trzy równomierne kroki na prawo: prawą, lewą i prawą nogą; kończąca ten takt ósemka przedłużona rozpada się pod względem choreograficznym na dwie części, J** i ; w czasie pierwszej z nich ma miejsce podskok na nodze prawej, w czasie zaś drugiej szybki krok w prawo lewą nogą. W drugim takcie w czasie pierwszych dwu szesnastek (^) prawa noga znów stąpa krok na prawo, w czasie drugich dwu lewa ją do-ściga, w czasie trzecich prawa jeszcze raz stąpa krok na prawo, a w czasie kończących takt ósemki i szesnastki łącznie (J^ = pod względem choreografcznym J^) lewa ją dościga. Teraz w takcie trzecim i czwartym zmienia się zarówno rytm jak i kierunek kroków: na ^ lewa noga stąpa krok na lewo, na prawa ją dościga, na powtórne lewa noga stąpa drugi krok na lewo, a zaś na powtórne

r? prawa znów ją dościga. I jeszcze raz odmienia się rytm wraz z kierunkiem kroków: w dwu pierwszych taktach mieliśmy stąpanie na prawo, w dwu następnych na lewo, a w piątym widzimy stąpnięcie na miejscu oraz ruchy w przód i w tył: tak więc w czasie pierwszej ósemki lewa noga wykonuje stąpnięcie na miejscu, po niej w czasie drugiej ósemki czyni to sumo noga prawa, w czasie trzeciej ósemki lewa noga zostaje wyrzucona ku przodowi i wykonuje tupnięcie piętą; wreszcie kończąca takt i melodię rozpada się pod względem tanecznym na j' i przy czym podczas pierwszej z dwu ostatnich wartości lewa noga, co przed sekundą tupnęła piętą naprzód, stąpa krok w tył, zaś podczas £ prawa noga wysuwa się naprzód i wykonuje tupnięcie piętą. Krótko mówiąc, rytm całego tańca można by za Dżudźevem oddać tak:    i    I |    |

itd. (to samo od początku). Pierwszy takt zawiera cztery kroki zwykłe w sensie iloczasowym i jeden o połowę krótszy; drugi takt ma trzy kroki zwykłe i jeden dłuższy o połowę etc. (ob. wzór).

Niewątpliwie bardzo pouczającym będzie porównanie powyższego tańca wzgl. jego opisu z wariantem wzgl. jego opisem, dotyczącym okolic m. Karlovo (ENE od miasteczka Panagjuriśte, skąd pochodzi odmianka poznana przez nas wyżej). Jak już wiemy, wariant karłowski ogłosił w r. 1929 Drumev. Kroki tego pląsu przedstawiałyby się według niego pod względem rytmicznym w ten sposób: pierwszy, drugi i piąty takt —    trzeci i czwarty takt —    widać

z tych wzorów, ostatni krok w każdym takcie jest krokiem iloeza-sowo przedłużonym. Ptuchy posłuszne owym rytmicznym wartościom są następujące: w pierwszym takcie na „l^al prawa noga stąpa krok na prawo, na „2“² — lewa stąpa krok na prawo przed nogą prawą, krzyżując się z nią; na „3“ prawa powtarza ruch pierwszy; na „4“ (tzn. na J^) następuje podskok na nodze prawej, a lewa wysuwa się naprzód i staje przed prawą. W drugim takcie na „1“ noga prawa znów stąpa krok w prawo; na „2“ lewa zostaje przystawiona do prawej; na „3“ prawa powtarza ruch pierwszy; na „4“ lewa zostaje znów przystawiona do prawej (ten krok jest przedłużony j. w.). W trzecim takcie na „1“ lewa wykonuje krok na lewo, na „2“ prawa przystawia się do lewej (ten krok jest przedłużony j. w.). Czwarty takt jest powtórzeniem trzeciego. Piąty charakteryzuje tupanie: na „1“ tupie na miejscu lewa noga; na „2“ tupie, jak wyżej, prawa; na „3“ to samo; na „4“ jak wyżej — lewa (ten krok jest przedłużony j. w.).

Nie jest wykluczone, że różnica w iloczasowych stosunkach pierwszego taktu u obu autorów: J^SJ^SJ^SJ^S^ (czyli cztery kroki normalne i jeden połówkowy) u Dżudżeva oraz    (tzn. trzy kroki normalne

1

Na ogólną ilość 140 ruchów tego tańca, tak jak go opisała Z. Kwaśnicowa. jest 96 ósemkowych, 28 ćwierciowych, 9 szesnastkowych i 7 ósemkowych przedłużonych ( h).

2

* Pozostaje to w związku z zasadniczo odmienną budową tańca. Huculski arkan jest pod względem choreograficznym bardzo rozwiniętym pląsem; natomiast tańce bałkańskie zasadzają się na ciągłym powtarzaniu nadrzędnego tematu tanecznego, złożonego z kilku tematów podrzędnych.

3

   S. Djoudjeff (S. Dżudźev), Rythme et mesure dans la musiąue populaire bulgare, r. 1931 s. 310 (tempa nie podano).

4

   Dosłownie: Poszła Stanka po wodę z krzywymi nowymi nosidłami (ob. Kultura ludowa Słowian CZ. 1. s. 617 8 628 i st.r. 618 flor. 1 n^cirlła T Pan«m„w'it₀\