klszesz159

920 L. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

najprzeróżniejszych wpływów nie możemy uważać za oryginalne wytwory naszej sztuki ludowej. Pomimo to jednakże lud zżył się z nimi w ciągu całych stuleci. Weszły one w jego tradycje i obrzędowość, zadośćuczyniły jego estetycznej wrażliwości, dlatego więc mamy pełne prawo uznawać je za ozdoby czysto ludowe (narodowe)“.

Fig. 146. Haft z czepca kobiecego z ok. m. Sisak. Chorwacja. „Etnolog" t. 3, r. 1929, s. 69 fig. 5.

Są jednakowoż kraje wyjątkowe, kraje, gdzie inwencja twórcza miejscowej ludności wprowadziła tyle nowego do zaczerpniętych stąd i owąd form obcych, iż wiele jej dzieł można uważać za na wskroś oryginalne. Do takich krajów należą m. i. — pomijając Huculszczyznę — nasze oraz słowackie Tatry z ich wspaniałym a na ogół, pomimo monografii W. Antoniewicza, niedocenianym w nauce spinkarstwem (ob. §§ 690 sq.).

679. Obfitość ludowych ozdób wyższego typu u Słowian jest wprost nadzwyczajna. Kochali się w nich Słowianie od dawna; cmentarzyska ich nieraz pozbawione są wszelkich narzędzi i broni, ale, jak powiada L. Niederle, nie ma bodaj takiego, gdzie by nie znalazła się choć skromna ozdoba. Podobnie i dziś nie ma zapewne, wyjąwszy zupełnych nędzarzy, tak biednej dziewczyny na całym obszarze od Bałtyku po Morze Egejskie i od Sudetów po Ural, która obyłaby się bez najtańszych choćby paciorków czy pierścionka. Jak głosi jeden z opisów dotyczący b. guberni kurskiej, „ozdoby stanowią dla kobiet przedmiot jak najstaranniejszej troski; od czwartego roku życia noszą one naszyjniki i kolczyki". O kolczykach powiada Niki-forovskij odnośnie do Białorusi, że są one „tak niezbędne, iż trudno jest sobie wyobrazić bez nich czy dziesięcioletnią dziewczynkę, czy zgrzybiałą staruszkę". Tego rodzaju i podobne świadectwa można na pewno bez wielkiego błędu uogólnić na całą Słowiańszczyznę, szczególnie o ile się weźmie pod uwagę czasy nieco dawniejsze i zwłaszcza jeśli chodzi o naszyjniki. W związku z obfitością ozdób pozostaje ich niemal nieprawdopodobna rozmaitość; głębszym powodem ostatniej jest jednak fakt, że na różne ziemie słowiańskie — Bałkany, Ruś, Słowiańszczyznę zachodnią — w wielce różnym stopniu oddziaływały różnostronne wpływy i nader rozmaicie krzyżowały się tam czy zazębiały. Bardzo przyczynia się też do owej rozmaitości znamienna właściwość kultury ludowej przechowywania obok siebie typów i odmian pochodzących z zupełnie różnych chronologicznych nawarstwień. Stąd tu i owdzie obok rzeczy nowych i nowszych widzimy, jak np. gdzieniegdzie na Bałkanach lub we wschodnich Karpatach, cały stek rzeczy dawnych. W ogólnym rezultacie otrzymujemy tak chaotyczny obraz, że wobec braku jakichkolwiek ogólniejszych syntetycznych opracowań współczesnego materiału ludowego nieomal trudno jest go opanować. Co do ziem ruskich, to nie licząc danych rozrzuconych po różnych wydawnictwach albumowych i po ogólnych etnograficznych opisach, mamy drobne przyczynki głównie tylko w odniesieniu do wschodnich Karpat. Z pozostałych krajów małoruskich oraz z Wielkorusi nie znam nic prawie, co by tu można wymienić; a że i tam są rzeczy ciekawe, dowodzi choćby drobny artykuł Ołeny Radakovej, umieszczony w 6 tomie ukraińskiego wydawnictwa Materiały do ukrainśko-ruśkoj etnołogii. Dzięki E. Petevoj, A. Haberlandtowi, S. Kostovowi i innym stosunkowo lepiej znamy Bałkany, ale i te — bynajmniej nie dostatecznie Peteva miesza przy tym rzeczy kopalne z dzisiejszymi, nie ludowe z ludowymi, a dając dość liczne i bardzo nieraz zajmujące ilustracje pospolicie nie uwzględnia proweniencji wyobrażonych tam przedmiotów. Co do A. Haberlandta, to pospieszne zestawienia oraz liczne nieścisłości i błędy w jego innych pracach budzą nieufność także do prac traktujących o ludowej sztuce¹. Parę pożytecznych rozpraw posiada literatura czeska. Wreszcie w Polsce pierwszymi syntetycznymi opracowaniami z obchodzącego nas tu zakresu są książki: T. Seweryna Krakowskie klejnoty ludowe i W. Antoniewicza Metalowe spinki góralskie.

Fig. 147. Fragment haftu na prześcieradle. B. gub. oio-niecka, N Wielkorus. — V. Voronov, Krestjan. iskus-stvo, b. d., s. 117 fig. 90.

:a tym uległa semantycznym wykolejeniom:

680. Jedno z naczelnych miejsc śród ludowych ozdób wyższego typu zajmuje niezaprzeczenie — podobnie jak śród ozdób prymitywnych — naszyjnik. Jest to ozdoba zupełnie powszechna u słowiańskich włościan, i z pewnością tak było od wieków. Nie na próżno Słowianie posiadają aż dwie pradawne nazwy dla tego przedmiotu: grivna i monisto. Pierwsza z nich zresztą właściwa jest w pierwotnym swym znaczeniu tylko językowi cerkiew-no-słowiańskiemu; pc u Bułgarów i Serbochorwatów oznacza 'naramiennik itp.’, zaś u części

Z jakimi trudnościami walczyć musi etnograf przy czerpaniu wiadomości z podobnych źródeł, trudno by nieraz dać wiarę. Weźmy jako przykład często cytowane w literaturze wydawnictwo M. Haberlandta „Vólkerschmuck“; otóż roi się ono wprost od błędów w określaniu proweniencji ozdób. — Obok błędów nic zaś tak nie daje się we znaki, jak brak określeń lub niedostateczne określenie pochodzenia; zdarza się ta przywara nawet w zupełnie niedawnych i skądinąd bardzo cennych publikacjach.