klszesz500

1594 c. Moszyński: kultura ludowa

za tym nie streścimy jej tutaj, lecz hipotezę autora rozpatrzymy w bezpośrednim oparciu o źródła.

971. Istnieje oto w języku albańskim apelatyw bjeshke¹ (czytaj odnośnie do północnej Albanii bjeśk, odnośnie do południowej bieśka²) względnie bjeshka³ (czytaj bieśka). W Albanii północnej odpowiada on wyłącznie temu, co u nas nosi nazwę 'hala tj. połonina, górska łąka czy pastwisko ⁴; przenośnie może też znaczyć 'góra’, ale tego rozumienia z północnej Albanii żadne znane mi źródło w sposób zupełnie pewny nie poświadcza. Dla obszernego słownika pani M. Godin⁵, którego część niemiecko-albańska wyszła w r. 1930 i obejmuje przeszło 400 stronic w ósemce, bjeshke znaczy w ogóle tylko 'górską łąkę, górskie pastwisko’⁶. Jednakowoż słownik A. Leot-tiego rozumie to słowo znacznie szerzej: 'okolica lesista, wysoka góra, bała, letnie pastwisko’⁷; najnowszy zaś słownik S. Manna tłumaczy je: 'łańcuch wysokogórski, otwarta pagórkowata okolica, górskie pastwisko’⁸. N. Jokl przytacza w r. 1923 ⁹ z dawniejszych źródeł mniej więcej te same rozumienia i raz tylko, opierając się zresztą na pracy nie ściśle językoznawczej, wymienia obok innych znaczeń 'las na górskim pastwisku’. Serbscy tłumacze na oddanie treści wyrazu bjeshke używają słowa pianina, co jednak u nich nie określa (a przede wszystkim nie określało dawniej), jakby to wynikało ze wskazówek umieszczonych po wielkich nawet słownikach, wyłącznie 'górskiego lasu’ czy też 'góry lesistej’, lecz obok tego również 'górę w ogóle', zwłaszcza zaś 'górę z pastwiskami'¹⁰ (ostatnie znaczenie jest pierwotne; cf. słoweń. pianina 'pastwisko górskie’, młrus. połonyna 'to samo, hala' itd.). Krótko mówiąc, alb. bjeshke to — 'hala, połonina, górskie pastwisko’ (porówn. tu jeszcze ogólnoalbańskie bjeshktar 'juhas, pasterz górski’, bjeshktare 'juhaska’ i literackie bjeshki 'mleczarstwo; mleczarstwo górskie’), a w rozszerzonym znaczeniu — 'góra, łańcuch gór etc’.

Tzw. określona forma 1. przypadku liczby mnogiej charakteryzuje się w języku albańskim przez element t, dodawany na końcu słów. Nazwa więc miejscowa, odpowiadająca słowiańskim nomenklaturom : Hale lub Połoniny, pisałaby się B j e s h k a -1 (czyt. B i e fika t) albo Bjeshke-t (czyt. Bieśkat)¹¹; przy czym obie te, nieraz dość subtelnie zresztą tylko różniące się formy wymieniają się ze sobą w północnej a zapewne i w południowej Albanii w ten sposób, że nieraz w jednej i tej samej wsi od jednego i tego samego górala można słyszeć raz jWną, raz drugą. Istnieje przytoczona przez autora rozprawy o Beskidzie nomenklatura albańska Bjeshka-t e Ne-muna vel Bjeshke-t e Nemuna - dosłownie 'Hale Przeklęte’ czy też 'Góry Przeklęte’.

Od owych postaci Bjeshka-t i Bjeshke-t mają jakoby pochodzić nasze nazwy Beskid i Bieszczad. Autor tej etymologii zapomina jednak, co sam stwierdził, że w gwarach polskich żył jeszcze zupełnie niedawno apelatyw bardzo odpowiedni dla objaśnienia nazw Beskid czy Bieszczad; był zaś nim: beskici vel bieszezad 'las na górze’. Ważniejsze jest, że i Małorusini dobrze znają podobne wyrazy do dnia dzisiejszego, i to na ogromnym obszarze, sięgającym daleko za Dniepr(!), a przy tym znają je w kilku różnych postaciach o ciekawym znaczeniu, po części wcale odmiennym od podanego wyżej: besked, besket, beśket 'stromizna, urwisko, jar nie do przebycia’, beskeda 'to samo’ be-skedyna 'strome zbocze górskie’, beskyd 'góra, góry’ (stąd be-skyduvaty 'pasać bydło w górach’), b es kędy, byskety 'skały, "góry, rozpadliny górskie', besketta 'urwisko, urwiska, jary’¹²; z tych postaci beśket i besketfa zostały zapisane na Zadnieprzu (pierwszy SSE od Charkowa, a drugi pod Lubniami). Jak widać, ogólnie

1

   Jest to tzw. forma nieokreślona, cf. Bergwiese.

2

   Ob. s. 1593 odn. 3.    ³ Jest to tzw. forma określona, cf. rfzeBergwiese.

3

* Ustnie od mgra W. Cimochowskiego, który w Albanii prowadził specjalne

4

studia językowe oraz gwarowe i od którego otrzymałem też w tym związku garść niezbędnych mi innych wyjaśnień, zwłaszcza w zakresie gramatyki.

5

   Worterbuch der albanischen und deutschen Sprache, r. 1930 s. v. Alm, Alpe, Bergwiese.

6

   Odnośnie do wyrazów: góra, las górski, łańcuch górski, górskie zbocze itd., podano tam apelatywy odmienne.

7

   Dizionario Ałbanese-Italiano, r. 1937.

8

   A Historical Albanian and English Dictionary (1496—1938), r. 1939.

9

   Linguistisch-kulturhistorische Untersuchungen aus dem Bereiche des Alba-nischen, r. 1923, s. 165 sq.

10

   Czytając znakomite, bardzo obszerne dzieło Rowińskiego o Czarnogórzu, stwierdzamy wyraźnie, iż dla tamtejszego ludu apelatywem pianina objęte są dwa ściśle nierozerwalnie ze sobą skojarzone znaczenia: 'góra⁷ i 'górskie pastwisko’. Planinka jest to tam kobieta, zarządzająca gospodarką mleczną na górskim pastwisku, a sam wyraz pianina objaśnia Rowiński na wstępie do swego kilkotomo-wego dzieła jako 'górę lub grupę gór, przeważnie z pastwiskami’ (l. c. t. 1, r. 1888, s. XIII; spacjowanie pochodzi ode mnie). Mówiąc zaś szczegółowo o terminologii, związanej z różnymi rodzajami lasu, pomija ten termin zupełnie (1. c. t. 2,

11

   Nieokreślona forma liczb}’ mnogiej jest: bjeshka wzgl. bjeshke tzn. zbiega się z formą liczby pojedynczej (ob. wyżej).

12

   B. Hrynćenko, Słovar ukrainskago jazyka, t. 1, r. 1907—9 (albo fotograficznie zmniejszone wydanie: Słovar ukr. movy = Ukr.-russkij słovar t. 1, r. 1924) s. v.; E. Zelechovśkyj, Małorusko-nimećkyj słovar, t. 1, r. 1886, s. v. — Autor albańskiej etymologii Beskidu nie zna ani jednej z t}’ch form; cytuje tylko niedokładnie ruski „beskid“ 'skała, góry’ z Żelechovskiego za Sobolevskim; ta cytata jednakowoż nie chroni go od twierdzenia, że w żadnym z języków słowiańskich, na których terytorium występuje nazwa Beskid (tj. w ukraińskim [sic! K. M.], polskim [sam jednak podaje polski apelatyw — K. M.], słowackim i czeskim), nie dochował się najmniejszy ślad obcego apelatywu [o apelatywie rodzimym, słowiańskim autor oczywiście zupełnie nie myśłałl jako podstawy rzeczonej nazwy.