klszesz162

926    k. Moszyński: kultura ludowa słowian

grafie, wyobrażające tzw. typy ludowe z Czechosłowacji, Polski, Mało-i Wielkorusi oraz Białorusi, wszędzie aż do zupełnego znudzenia oglądając mniej lub więcej obfite, niekiedy prawie natłoczone na siebie nizanki z paciorków, okalające szyje wieśniaczek i opadające na piersi. Często występują podobne naszyjniki u północno-zachodniej części Słowian bałkańskich; spotykamy je też u reszty tych Słowian (a także u Finów nadwołżańskich), ale już rzadziej. Z pewnych okolic niektórych krajów tamtejszych (np. z Macedonii) głoszą zresztą wyraźnie świadectwa, że ludność nosząca dziś naszyjniki z kolorowych paciorków dawniej sporządzała je z monet.

Wielkość pereł jest dość zmienna: od zupełnie drobnej aż do nader znacznej. Panującymi kształtami są formy okrągłe i jajowate; inne występują stosunkowo nielicznie. Barwy bywają wcale różne,

"aczkolwiek przewagę zdają się mieć rozmaite odcienie czerwone i białawe lub srebrzyste ¹. Ludność niektórych krajów ma specjalne wymagania. Np. u Hucułów poszukiwany jest, jak zaraz zobaczymy, wielobarwny paciorek szklany, wyrabiany, jak twierdzi Vołkov, umyślnie dla nich w Wenecji. Dla pewnych obszarów Wielkorusi (zwłaszcza dla b. guberni kałuskiej, kurskiej i tulskiej) charakterystyczne są wielkie paciory, podobne z kształtu do małych spłaszczonych kasztanów; płaszczyznami przylegają one w naszyjniku gęsto do siebie. — Niegdyś obok paciorków trafiały się w naszyjnikach muszle kauri, zęby wilcze itp., noszone zresztą zupełnie wyjątkowo i dzisiaj, a którym lud niewątpliwie przypisuje apotropeiczne moce. Ich miejsce zastąpiły krzyżyki i medaliki, pełniące w oczach włościan mn. w. tę ?samą funkcję, co i tamte przydatki, to znaczy zabezpieczające człowieka od dostępu wszelkiego zła.

Paciorki ze szkliwa oraz z niektórych innych surowców a zarazem i naszyjniki sporządzone z takich paciorków mogą się poszczycić bardzo dawnymi rodowodami. Wyrabiano je już w starożytnym

Egipcie, posługując się przy ich wytwarzaniu bądź szkliwem, bądź twardym kamieniem (zwłaszcza karne-olem), złotem itd. Kształty pereł zmieniały się zależnie od epoki i panującej mody. W Egipcie najczęściej spotykamy dłuższe lub krótsze sztabki, płaskie tabliczki, perły jajowate, kulki. Niektóre z nich są wielobarwne. Z biegiem stuleci paciorki te rozpowszechniają się na olbrzymiej przestrzeni, zalewając rozległe połacie Starego Świata, przy czym w wielu punktach powstają odpowiednie pracownie. W czasach późniejszych źródła arabskie mówią wyraźnie o wywozie pereł m. i. do Słowian, a słowiański wyraz dla tego wytworu: bistr-B, przechowany przez Czechów, Słowian południowych i wschodnich, jest pochodzenia arabskiego^{2 3} (arab. bu sra 'sztuczna perła, perła szklana⁵). W zgodzie z tym pozostaje fakt, że we wcze-snohistorycznych o-kresach dostarczał Słowianom paciorków głównie południowy wschód, gdzie w Syrii i Egipcie istniały prastare ośrodki wytwórcze tych zdobin. W czasach późniejszych wiele pereł przywożono do Słowian z Europy południowo - zachodniej, a zwłaszcza podobnoć najwięcej

Fig. 153. Fragment typowej tkaniny wzorzystej (lnianej) z Wileńszczyzny. Polska. „Ludowy przemysł zdobn. w Polsce", b. d., s. 13 fig. 7 (dół).

Fig. 154. Wąslde wełniane paski tkane. Polsko-białoruskie pogranicze. Polska. 1. i 3. pow. Suwałki (1. gm. Krasno-wo); 2. pow. Lida; 4., 6., i 7. pow. Grodno (4. gm. Kwasów-ka, 7. gm. Eotnica); 5. pow. Mołodeczno (wieś Iwancewicze gm. Kraśne). — Muz. Etn. U. S. B. w Wilnie. Fot. L. Sz.

1

Tu i owdzie (np. w Dalmacji, na Wielkorusi) bywają używane do pewnych ozdób perły pstre (plamiste), gdzieindziej (np. na Huculszczyźnie etc.) perły barwnie malowane.

2

Co prawda, jak się zwykle przyjmuje, dostał się ten wyraz do Słowian za

3

DOśrednietwem linlńw tureekieh.