mas012 bmp

pują w dużym bogactwie wariantów, stanowiących niekiedy postawy przejściowe między nimi; szczególnie żywotne było np. współistnienie hipotezy separatystyczno-ple-miennej z pogańsko-ludową, lub, zwłaszcza ostatnio, z de-centralistyczno-możnowładczą, zaś hipoteza słowiańska jest też w jakiejś mierze równocześnie „ogólnopolską”, tylko opartą o przypisanie Miecławowi specyficznej postawy ideologicznej, którą trudno byłoby przyjąć innym przeciwnikom „separatystycznych” koncepcji. Obecnie pozostaje nam przeanalizować kolejno główne podstawy każdej z tych hipotez, aby metodą eliminacji uzyskać tę spośród nich, która by miała największe szanse prawdopodobieństwa.

Hipoteza pogańsko-ludowa wsparła Się na czterech fun-damentach:/na zwrocie „falsi christicolae”,i*ia wzmiance o uchodźcach na Mazowsze, w których zwolennicy tej hipotezy widzą przeciwników Kazimierza£iiaj_zękpmo ludowym pochodzeniu Miecława oraz na ogólnym przekonaniu o dłuższym utrzymaniu się pogaństwa na Mazowszu; przekonanie to umocniono później argumentem w postaci braku w tej dzielnicy biskupstwa aż do czasów Bolesława II.

Pierwsze dwa dowody wynikły z błędnej interpretacji źródła; Gall wyraźnie mówi o uchodźcach przed najazdem obcych oraz „powstaniem swoich”, a kontekst rozdziału nie pozwala widzieć w nim niczego innego prócz opisanego tam powstania ludowego **. Uciekały więc na Mazowsze — przynajmniej w tej fazie, która odnosi się do powstania — elementy feudalne, przeciwnicy ruchu ludowego. Na fakt ten wskazano już dawno^M. Mazowieccy „falsi christicolae” są w kronice przeciwstawieni pomorskim „discolis”^{1 2}; ze słów Galla można wnosić jedynie, że on sam uważał już Mazowsze za kraj chrześcijański^{3 4}, nadto zaś, że o jakim-

kolwiek pogańskim charakterze akcji Miecława nie miał żadnych informacji, skoro wśród zarzutów, stawianych byłemu czeźnikowi Mieszka II, zarzutu apostazji znaleźć nie można^{4 5 6}. Zwrot „falsi christicolae” w zupełności tłumaczą takie okoliczności, jak bunt przeciw prawowitej władzy i przyzwanie na pomoc pogan pomorskich; W przekonaniu Galla „verus christicola” postępować tak na pewno nie powinien.

Pogląd o ludowym pochodzeniu Miecława polfegał bądź na preferencji późniejszego przekazu (Wincenty) nad wcześniejszym (Gall), bądź też na błędnej interpretacji zwrotów „pincerna et minister”, a także „servus”, użytych przez Galla. Wykazano już, że wyraz „servus” w pierwszej kronice polskiej określa wszelką formę zależności, także urzędników wobec monarchy, a nawet synów wobec ojca ^M, urząd zaś cześnika należy do godności dworskich, dostępnych dla możnowładcówW nauce ni^{0 nłwni<3} wątpliwa*™ co do, feudalnego pochodzenia Miecława; dodatkowym argu-mentem może być imię, właściwe początkow<T^ódbwi moż-nowłaHczemu DoIiwów, a później i innym rodom rycerskim, ź himi spowinowaconym⁷.

Pozostaje szersza sprawa — pogańskie oblicze Mazowsza.' ' i Krąg jego zwolenników jest o wiele liczniejszy niż grono i adherentów powiązania Miecława z ruchem ludowym; przykład Pomorza i Połabia świadczy, że pogaństwo było także religią możnych jeszcze w XII w. Religijny konserwatyzm Mazowsza i Pomorza miał być jednym z czynników wyodrębniającym te dzielnice od reszty państwa polskiego, jedną z przesłanek separatyzmu. Względy te przemawiają za rozpatrzeniem • tej sprawy w ramach analizy poglądu separatystyczno-plemiennego, stwierdzając na razie tyle, że bezpośrednie przekazy źródłowe, obracają się całkowicie przeciwko pogańsko-ludowej hipotezie wystąpienia Miecława.

25

1

« Gall I, 19: „qul de manlbus hostium evadebant vel qui suoruro sediclonem devitabant‘\ Kontekst wskazuje również, 2e zwrot „hostes" oznacza tam konkretnie Czechów.

90 zob. przyp-15.    «

2

zwrócił na to uwagę H. Paszkiewicz, o. c., s. 392—393. Wysuniętą

3

przezeń „słowiańską” interpretację tego określenia omówię niżej.

4

Trudno bowiem uważać mowę Kazimierza za autentyczną, skoro K. Maleczyński znajduje w niej pełno reminiscencji biblijnych i klasycznych, MPH—NS u, s. 47.

ss W okresie pełnienia urzędu na dworze króla polskiego musiał on być z pewnością chrześcijaninem, co podkreśliło wielu badaczy, nikt. tego zaś dotąd nie kwestionował.

5

Zob. przyp. 5.

6

ss z. Wojciechowski, Paiisttoo polskie, s. 53, J. Bardach, Historia państw, s. 133—13*. K. Maleczyński, MPH—NS U. s. LXXVI.

7

{Sfs. Kętrzyński, O imionach piastowskich do końca XI ^w-, Życie 1 Myśl 1951, nr 5/5, ś. 729—730.