mas027 bmp

-mazowiecka wśród wszystkich najstarszych granic międzydzielnicowych w pań-? s t W i e polskim nosi charakter linii sztucznie wykreślonej. Mieszany charakter etniczny Mazowsza uległ zmianie dopiero w czasach rozdrobnienia, gdy wydzielono z niego zachodnie ziemie „niemazowieckie”. Utworzona z początkiem XI w. dzielnica płocka zachowała nazwą Mazowsza, określającą przedtem w ustach Polan cały wschód „civitatis Schinesghe”.

Powyższa próba odtworzenia genezy dzielnicy mazowieckiej ma oczywiście wartość hipotezy, opartej jednak na szczegółowej analizie argumentów poglądu separatystycżno--plemiennego. Bez względu jednak na to, czy znajdzie ona uznanie, w świetle samej tylko „negatywnej" części naszych wywodów podstawy hipotezy separatystyczno-ple-miennęj nie mogą być uważane za uzasadnione.

Ustalenia nasze w sprawie początków Mazowsza nie mogą natomiast mieć żadnego znaczenia przy rozpatrywaniu hipotezy decentralistyczno-możnowładczej, która w swej czystej postaci nie odwołuje się do analizowanych wyżej argumentów. Podstawowe znaczenie ma tu chronologia pierwszych wystąpień możnowładztwa przeciw władzy książęcej, wyrażających tendencje zmierzające do rozdrobnienia państwa. Dążności, odśrodkowe wykazują przede wszystkim dzielnice o zaawansowanej już feudalizacji stosunków wytwórczych, o rozwiniętej produkcji rzemieślniczej i kontaktach handlowych, dla których nie jest już niezbędna opieka stołecznego ośrodka w państwie, które natomiast odczuwają potrzebę „przybliżenia władzy", dla tym lepszego zaspokajania własnych, lokalnych interesów. Dążności takie rozwijają się w nowych zespołach terytorialno-politycznych, stworzonych przez względnie jednolitą monarchię wczesno-feudalną, a skupiających się wokół przodujących ośrodków miejskich, stolic dzielnicowych; motywem tych tendencji jest dalsze rozwijanie ustroju odziedziczonego po monarchii wczesnofeudalnej, a nie powrót do stosunków z doby niezależności plemiennej czy szczepowej ^m. Stąd hipoteza de-

154 problematykę genezy rozdrobnienia feudalnego opracowała -nauka radziecka na podstawie bogatego materiału latopisarskiego, który po*

eentralistyczno-możnowładcza jest w zasadniczej swej osnowie hipotezie separatystyczno-plemiennej przeciwstawna.

Zwycięstwo tendencji „rozdrobnieniowych” wyraziło się •&a Zachodzie najczęściej zdobyciem władztwa terytorialnego przez urzędników, zarządzających poszczególnymi “ dęstwami, marchiami i hrabstwami, w państwach słowiańskich natomiast utrwaleniem podziałów dzielnicowych pomiędzy poszczególnych członków panujących dynastii, którzy następnie również takie władztwo otrzymywali; w wypadkach wyjątkowych dochodziło jednak i tu do wyodrębnienia się dzielnicy na drodze „zachodniej” poprzez uzyskanie niezależności politycznej przez dotychczasowego na-iiestnika prowincji^ł55; na tym tle mógłby łatwo stać się zrozumiały także casus Miecł&wa.

'fW obecnej chwili panuje w nauce pogląd, że pierwsze ^wystąpienia możnowładztwa przeciw monarchii wczesno-“leudalnej miały W Polsce^miejsce właśnie w trzydziestych latach XI w.^15S; rozpocząć się miały one buntem przeciw aeszkowi n w momencie prowadzenia przez niego walki ewnętrznej w roku 1031. Bunt ten zadecydował o ucieczce onarchy z kraju;] następca ^Mieszka Bezprym padł ofiarą ‘ olejnego spisku wkrótce pó" objęciu pańówaniaT Opozycja mnżityćh utrudniła sytuację Mieszkowi _I^wczasie jego onownych rządów, czego rezultatem stać się miał traktat merseburski, który przyniósł zwycięstwo tendencji odśrodkowych w postaci podziału państwa. Ponowne zjednoczęnie

dokładne prześledzenie warunków i przebiegu procesu decen-^aństwa kijowskiego, przy wykorzystaniu także pomocniczych nyeh dostarczonych przez badania archeologiczne, zob. B. I>. Gre--V, KievsH<t}a Rus’, Moskva 1949, rozdz. V—VIII, Oóerkl Istoril SSSR, feodalizma, IX—XV w., I. Moskva 1953, rozdz. II. Problem ralizacji państwa polskiego posiada skromniejszą podstawę iród-wą właśnie dla *okresu nas Interesującego, tj. wieku XI. Dopiero ta tnie Jego dziesięciolecie znajduje dokładne oświetlenie źródłowe -'dziele Galla, które też posłużyło dla sformułowania pierwszej w llte-turze polskiej koncepcji „decentralistycznej” T. Tyca, Zbypnteto Bolestato, Poznań 1927. Ostatnio przekonywającą próbę całościowego i problemu podjął G. Labuda, Geneza rozdrobnienia feudalnego, [ Powszechny Zjazd Historyków polskich, l. I, cz. U, Historia Polskt pot owy XV w., Warszawa 1960, s. 93—104.

Takim wypadkiem było usamodzielnienie się pomorzą gdańskiego ^pierwszej połoyde XIII w. pod własną dynastią wywodzącą się od ' • ków tej dzielnicy.

aek Odolana 1 Przybywoja z 992 r. Interpretowany jest jako ód ówczesnego poparcia możnych dla Chrobrego.

53