mas038 bmp

nora Włodzis ławowym na wyprawie przeciw ich ojcu, „Principibus” rozdawał Krzywousty kosztowności na swym weselu. Na Wielkanoc podczas pokuty tegoż księcia otrzymywali odeń dary „episcopi, principes, capellani et milites”. Henryk V formułuje propozycje pokojowe wobec Krzywoustego za'radą swoich „principum”^2#1. Ogromna większość przykładów użycia przez Galla tego terminu posiada takie właśnie znaczenie; obok tego jednak występuje on w sensie władcy w ogóle, a więc także książąt, wyłączając jedynie królów. W tym sensie „princeps” jest także Krzywousty²⁰², zwykle nazywany „dux”. Siemowit, po usunięciu Popiela, obejmuje „principatum” i rozszerza granice tegoż „principatus” ²⁰³. Mieszko I natomiast obejmuje „duca-tum” ²⁰⁴, a od czasów Chrobrego władcy polscy nieprzerwanie posiadają już „regnum”. Przejściem między obu znaczeniami terminu „princeps” są słowa Ottona III, że nie . można takiego męża jak Chrobry „sicut utuun de principibus ducem aut comitem nominari” ²⁰⁵; na tym przykładzie najlepiej widać szerokość pojęcia „princeps” w dziele Galla. „Principes” w znaczeniu najwyższych dostojników zna w Polsce także Thietmar ”⁸.

Instruktywne jest również użycie tego terminu w cza-/ sach pogallowych. Dla Wincentego „principes” to książęta dzielnicowi, podlegli „monarsze”; władzę ich w „prowincjach” określa kronikarz mianem „principatus”. Prócz tego jednak Wincenty obdarza tym tytułem zarówno władców w ogóle, jak też i dostojników państwa (Żyra, Jaksa, Świętosław)²⁰’. Paweł Czapiewski, badając tytulaturę książąt gdańskich, dostrzega zmianę terminu „princeps” na „diuc¹ w związku z emancypacją Świętopełka z roku 1227. Podobną zmianę widzimy w dyplomatyce książąt szczecińskich od 1173 r., początkowo jednak tylko u najstarszego z rodu. W dokumencie biskupa wolińskiego Wojciecha Warcisław I ■występuje jako „princeps” w stosunku do oznaczonego jako „dux” Krzywoustego, zaś w żywotach św. Ottona tenże Warcisław figuruje jako „dux”, zaś obok niego poszczególni „principes civitatis” ²⁰⁸. Dane, te wskazują na względność terminu „princeps”, oznaczającego w każdym razie feudała sprawującego władzę, zależnego jednak od innej osoby, której przysługiwał w stosunku do niego tytuł „dux”.

Signifer — to termin czysto wojskowy. Pominąwszy nieokreślonych niemieckich „chorążych”, działających przy zdobywaniu Głogowa ⁸⁰⁹, poza Miecławem jedna tylko osoba została przez Galla w ten sposób nazwaną, mianowicie Skarbimir, „signifer” Krzywoustego ²¹°, równocześnie tytułowany „comes palatinus” lub „princeps milicie”, a więc wojewoda. Godność ta oznacza zatem dowództwo nad wojskiem.

S konsekwencji przyjąć można, że Miecław, stając się nceps et signifer” na Mazowszu, objął- władzę^cywilną i wojskową w.tej dzielnicy, natomiast tytulatura ta niekoniecznie musi oznaczać godność monarszą, która powinna być chyba określona jednym terminem, i to nie „princeps”, lecz raczej „dux”, nigdy wszakże „signifer”. Dwoista nomenklatura zdaje się wskazywać na komasację kompetencji w jednym ręku, prawdopodobnie najwyższego urzędnika, czyli namiestnika) jakim będzie później Magnus, który „Maźoviam regebat”"*¹¹. Rzecz jednak w tym, że godność namiestnika delegowana jest przez monarchę, Miecław zaś uchwycił ją „sua persuasione” i tym samym władza jego nie jest dla kronikarza prawna. W warunkach jednak, o których Gall pisze, delegacja ta nie mogła być mu dana, ponieważ książę został wygnany z kraju. Stąd uchwycenie władzy — de facto niezależnej — na Mazowszu spotyka się

208    P. Czapiewski, Tytulatura książąt pomorskich do początku XIV UJ., Zapiski TNT XV (1950), z. 1—2, s. 53—57.

209    Gall III, 8.

' sio Gall III, 1.

211 por. Gall II, 49. Podwójny tytuł Miecława wypłynął zapewne i motywów literackich (figura „pincema et minister — princeps et elgni-ier” z rymem Jednozgłoskówym), określać jednak musi jakiś adekwatny wobec obu tych nazw rodzaj władzy. Ze „principes” w ściślejszym znaczeniu mogli oznaczać namiestników dzielnic, świadczyć mogłoby Określenie właśnie stolic dzielnicowych mianem „sedes regnl Principal e s” (II, 7, 8, 16/ 2i; por. ii, 22: „urbs regla”, Ul, 25: „locus eplscopalis”).

77

1

206 Thietmar VII, 9.

267 Najbardziej charakterystyczny jest pr2ekaz O wypadkach z 1117 r., MPH n, s. 397; o terminie „principatus” i jego odniesieniu do prowincji ZOb. S. Zajączkowski, Uwagi, s. 296—297.