mas066 bmp

Hipotetycznie można jeszcze wyprowadzić dwa dalsze wnioski: po czwarte, układ przekazów wskazuje na to, że wyprawą z roku 1041 odbyła się raczej jeszcze przed małżeństwem Kazimierza, skoro zostało ono związane dopiero z ekspedycją zanotowaną po^.JL047 T.; po piąte zaś, wzmianka o łództai^-w opowleśtjr^edatowaiTej pozwala na ustalenie szlaku nie tylko pierwszej, lecz również drugiej wyprawy przez Prypeć i Bug, co zgadzałoby się z relacją Galla o slocżeiim decydującej W lwy nad rzeką. W tych dwóch ostatnich wypadkach źródło nie daje nam jednak całkowitej pewności ³“.

Niedatowana opowieść zawiera pierwszą w historiografii motywację pomocy ruskiej dla Kazimierza. Sprowadza się ona do „krzywdy” spowinowaconego z Jarosławem księcia i korzystnego „wiana”, jakim tenże w podzięce za pomoc musiał obdarzyć potężnego szwagra. Motywacją tą objęta jest jednak tylko druga wyprawa ruska. O pierwszej opowieść nie wspomina, a zapiska paschalna przytaczanego faktu nie wyjaśnia. Ustalenie jej związku z małżeństwem Kazimierza zależy od określenia daty tego małżeństwa. Wyprawa ta bowiem mogła stanowić zarówno skutek, jak i przyczynę powinowactwa obu panujących domów. W pierwszym wypadku trzeba by szukać innej niż wyprawa przyczyny małżeństwa, w drugim — innej niż małżeństwo przyczyny wojny Rusi z Miecławem.

Wskazany tu problem nie od razu ujawnił się w literaturze naukowej, gdzie wystarczał początkowo zwykły opis faktów, częściowo nawet oparty o świadectwa późniejszych źródeł polskich. Rozważania nad motywami sojuszu wprowadził dopiero S. M. Sołowiew. Zwrócił on uwagę, że wyprawa z 1041 r. mogła być odwetem za przymierze Miecła-wa z wrogą Jarosławowi Litwą, a układ z Kazimierzem — następstwem istniejącego już konfliktu z Miecławem. Ostrożnie wysunięta myśl nie została podtrzymana przez aj* Nie. da się wykluczyć możliwości omyłki w postaci pomieszania cech obu wypraw, skoro zapiska z 1047 r. nie zawiera zwrotu o łodziach. Ze względu na znaczną wlarogodność Opowieści niedatowanej omyłka taka jest jednak mało prawdopodobna.

następców ³²⁴. Iwan Linniczenko, który omawianej sprawie poświęcił szersze uwagi, uznał pierwszą wyprawę ruską na Mazowsze już za wynik układu małżeńskiego z Kazimierzem, dla którego pomoc Kijowa była koniecznością wobec istnienia w Polsce zaburzeń społecznych i „separatyzmu dzielnic^,f, przede wszystkim Mazowsza^33S. Warunkiem układu musiało być potwierdzenie ruskiego stanu posiadania w grodach czerwieńskich.

W dalszych wywodach zauważył Linniczenko nadzwyczaj trafnie, że w interesie kijowskiego księcia leżało raczej poparcie powstań szczepowych i rozdrobnienie państwa Piastów, gdyż silna Polska zagrażała posiadaniu prżez Ruś grodów czerwieńskich, o czym przekonał się już Jarosław na początku swych rządów. Ciekawie postawiony problem przynosi jednak odpowiedź niekonsekwentną: oto w razie niepowodzenia powstania mazowieckiego walka z Kazimierzem o grody czerwieńskie byłaby i tak nieunikniona, toteż Jarosław wolał wyrazić zgodę na prośbę polskiego księcia o pomoc ³²⁶. Uczony ten nie wziął pod uwagę, że poparcie Rusi dla Miecława mogło zapewnić zwycięstwo powstaniu, które, jak sam podkreślił, musiało być silne, skoro walka z nim ciągnęła się kilka lat.

Opinia o układzie dynastycznym z Polską jako o jedynej przyczynie ruskich wypraw na Mazowsze utrwaliła się powszechnie w nauce aż do końca pierwszej połowy XX w. Fakt pozyskania pomocy ruskiej uznali wszyscy badacz^ za ogromny sukces Odnowiciela; spośród ruskich motywów układu wymieniano znane ze źródła „wiano”, a także domniemaną cesję strony polskiej z pretensji do grodów czerwieńskich. Motywy te zadowalały w pełni historyków polskich ³²⁷r natomiast uczony ukraiński Mychajło Kruszewski ponownie podniósł „dylemat Linniczenki”, w postaci jesz-

133