mas068 bmp

-feudalnej motyw zawarcia traktatu. W tej połączonej wersji przedstawił jako pierwszy ówczesną politykę Rusi sam autor wariantu I hipotezy bałtyckiej w późniejszej swej pracy ¹.

Nową postać konfliktu Miecława z Rusią ustalił Stefan ~M. Kuczyński”⁹. Głównym terenem starcia nie była dla niego Jaćwież, lecz grody czerwieńskie. Uczony ten całkowicie neguje pogląd o przynależności tych grodów w interesującym nas okresie do Rusi, przypisując wzmianki o nich w przekazach z lat 981, 1018 i 1031 dopiero późniejszym redakcjom latopisarskim. W okresie rozpadu państwa polskiego Jarosław ruski należał do Gallowych „królów i książąt'’, odrywających pograniczne grody. Rezultatem tej akcji było opanowanie ziemi bełskiej (Kuczyński zapiskę o tym przesuwa z 1030 na 1038 r.), natomiast dalszą ekspansję nad Bugiem wstrzymał opór Miecława, również zainteresowanego w panowaniu, nad ziemią czerwieńską. Opór ten stał się decydującym powodem zbliżenia Jarosława do Kazimierza; motywem pomocniczym był sojusz Mazowsza z Jaćwieżą i Litwą, przy czym sąd Łowmiańskiego o napadach Bałtów na Ruś autor ten uważa za słuszny ³⁴°.

Centralnym problemem literatury poświęconej stosunkom polsko-ruskim w okresie około 1040 r. jest zatem motywacja układu Rusi z państwem Kazimierza. W sprawie -tej wyróżniliśmy dwa ogólne kierunki badawcze. Według .jednego z nich przyczyną układu był uprzednio już istniejący konflikt rusko-mazowiecki, rozpalony bądź, na ' terenie sąsiadujących z obu państwami ziem Bałtów (hipoteza bałtycka w obu swych wariantach, różnie przedstawiających. zarówno charakter wojny, jak i rolę Mazowsza w koalicji antyruskiej), bądź na granicy między tymi państwami nad Bugiem (hipoteza nadbużańska). Drugi kierunek przyjmował wojnę Rusi z Miecławem jako następstwo układu z Kazimierzem, przy czym albo wyprawy ruskie sprowadzano do rzędu zwykłej pomocy rodzinnej, użyczanej w zamian za korzystne „wiano” oraz prawne uznanie granicy istniejącej od 1031 r. (hipoteza dynastyczna), albo też doszukiwano się innych jakichś motywów politycznych, które skłaniały do udzielenia Kazimierzowi potrzebnego mu poparcia przeciw jego wrogom, jak obawa przed rozwojem powstania ludowego (hipoteza klasowo-feudalna) lub separatyzmu ziem polskich (hipoteza antyseparatystyczna) jako przykładu dla Rusi. Mamy więc do rozważenia pięć prób wyjaśnienia przyczyny zawarcia układu przez Ruś⁵⁴¹, ze •strony bowiem Kazimierza motywy traktatu nie wymagają dyskusji.

Krytyczne omówienie hipotez rozpocznę od ustalenia daty układu. Również i ten problem wywoływał rozbieżności w literaturze. Najwcześniej datująca wspomniany fakt hipoteza Oswalda Balzera, przyjęta przez większość historyków polskich ^{2 3 4}, nie znalazła uznania w nauce rosyjskiej i ukraińskiej, gdzie za Iwanem Linniczenką wiązano małżeństwo bezpośrednio z pierwszą wyprawą ruską na Mazowsze w 1041 r.^3ł3. Ten ostatni pogląd zaakceptowała mniej-' sza część historyków polskich ⁵, natomiast W.D. Koroluk wniósł świeżo pogląd balzerowski do nauki radzieckiej ⁶. Wyjątkiem było datowanie ściśle według Powieści (1043),

137

1

33s Historia Polski do r. 1466, s. 58. Za H. Łowmiańskim przyjęli to połączenie M. Sczaniecki, Historia Polski, t. I, cz. I, s. 206—207 oraz V. D. Koroljuk, Drevnepol'skoe gosudarstvo, s. 180—181.

OiS.lt. Kuczyński, Nieznany traktat, passim. Streszczenie tej pracy zostało opublikowane już w 1951 r. w Sprawozdaniach PAU LII, nr 4, s. 320—322.

3<e W późniejszej pracy Stosunki polsko-ruskie do schyłku wieku xil, SIavia Orient. VII <1958), nr % s. 245, S. M. Kuczyński nie wspomina już o ekspansywnych zamiarach Jarosława w. Polsce, traktując jego wojnę z Miecławem wyłącznie w kategoriach ..pomocy rodzinnej”. Na grody czerwieńskie jako przypuszczalny obiekt rywalizacji rusko-ma-zowieckiej zwrócił natomiast uwagę B. Włodarski, o.c., s. 18, a, uznając jednak wbrew S. M. Kuczyńskiemu terytorium to za będące w posiadaniu Rusi, której tu zagrażał Miecław.

2

   Szóstą próbą była omówiona już w rozdz. I hipoteza H, Paszkiewicza, przyjmująca jako powód wojny Rusi z Miecławem .antagonizm w zakresie polityki kościelnej. Ponieważ jej niesłuszność wyKazałem już wyżej, nie ma potrzeby wracać do niej ponownie.

3tf Zob. przyp. 271 1 272.

3

   zob. przyp. 325, 328, 329 oraz A. A. SachmatOV, O.C., s. 285.

4

344    S. Laguna (zob. przyp. 278), T, Grudziński, Bolesław, s. 35—38

5

i przyp. SI, B. Krzemieńska, W sprawie, s. 27,

6

   V. D. Koroljuk, Letopisnyje stat’i o rttssko-pol’*kom sojuzg «u-ch godov XI v., Slavjansklj Archiv 1958, s. 5—6, 15—17, tenże, Drevnepol’skoe gosudarstvo, s. 190—181.