Image (92)

180

MiniAN I U*

nowych tiiMiit tltMimklillył /nyi h. wiil/tt* w tym pi ocenie podstawę lepszej przyszłości. Jeśli rciillśrl /Hlttpfcll, bv pt*V||nlMwnNvni iw imigniN/y możliwy scenariusz, to liberałowie pr/yjmnWHil /iwc/nle jmyiulnjp}N/H priNpeklywę. 1^01x1/111, że historia dekady po/inmiiwojpnnpl    ftr/ypwdpk Juyo»lnwil dowodzi zwrotu całej Europy

raczej w Nin my pokoju nil' wo|nv, n/rwe/a (IhIh/h Integrację, nic zaś rywalizację gospodarczą, i pogłęldą|ąrą Nly współpracy, a nic wiugość.

Na hiNloiil Europy w pleiWN/ej dekadzie po/ininowojenncj zaważyły co najmniej czlery wielkie wydm/etiia /jednoczenie Niemiec. poszerzenie Unii Europejskiej i dalsza integracja, wojna w byłej liiyosławll oraz decyzja o rozszerzeniu NATO. Pora teraz omówić krótko każde z nich,

Zjednoczenia Niemiec

Europejscy partnerzy Niemiec nie ucieszyli się ich zjednoczeniem, niepokojąc się o jego wpływ na proces pokojowy. Jakże w samych Niemczech Zachodnich wyraźny był opór wobec tego kroku, podyktowany obawą, żc ekonomiczne koszty zjednoczenia przeważą nad zapowiadanymi korzyściami politycznymi. Chociaż pierwsze obawy okazały się bezpodstawne, to drugie już nie. Cena, jaką musiały zapłacić Niemcy jako całość, znacznie przerosła wstępne kalkulacje. Najgwałtowniejszy szok przyniósł początek lat 90., kiedy jedna za drugą upadały fabryki w landach wschodnich, a szalejące tam bezrobocie wywołało w zachodniej części kraju najgłębszą od zakończenia wojny recesję. Około 1996 roku zamęt zaczął się uspokajać, nie został jednak jeszcze w pełni przezwyciężony w pierwszych latach XXI wieku, a straty społeczne, spadek produkcji i rozpad dawnej gospodarki nakazowo-rozdzielczej położyły się na kraju głębokim cieniem - wyjście z niego wymaga jeszcze wielu lat.

Przejściowa mimo wszystko dolegliwość, jakiej doświadczają Niemcy, nie powinna przesłaniać historycznej wartości zj ednoczenia. Ostatecznie kraj ten przeszedłprzez lata 90. jako jeden z niewątpliwych „zwycięzców” w międzynarodowej grze. Niemcy stały się największym państwem Europy, zyskując nowe interesy na Wschodzie, a do tego z kraju podzielonego na dwa państwa skutecznie kontrolowane przez przeciwstawne supermocarstwa przekształciły się w niezależnego aktora. Wypadki roku 2003 pokazały aż nazbyt wymownie, że nowe Niemcy są nawet gotowe stawić czoła Stanom Zjednoczonym i sprzeciwić się ich planom ataku na Irak. Był to fakt o historycznym znaczeniu, a jego konsekwencje zapewne odbiją się jeszcze na losie nie tylko Europy i samych Niemiec, ale i całego świata.

Poszerzenie Unii Europejskiej i dalsza integracja

Jeśli powstanie nowych Niemiec należało do najbardziej bezpośrednich konsekwencji wydarzeń roku 1989, to innym ich skutkiem okazało się przyśpieszenie procesu integra-cji europejskiej, połączone / równie istotnym rozszerzaniem się UE na wschód. Wszystkie le procesy były ze sobą ściśle powiązane: na to. by Niemcy pozostały stabilnym cienieniem Europy, potrzebna była rekonstrukcja systemu bezpieczeństwa. Po części zapewniło ją wzmocnienie Unii Europejskiej, konieczne też jednak okazało się, aby Europa obejmowała nie tylko sam Zachód, ale także otworzyła się na Wschód. Oba te zadania ujmowano równolegle: zakładano, że lepiej zintegrowana Europa będzie skuteczniejsza, u z kolei rozszerzona Europa oznaczać będzie ostateczne przezwyciężenie dziedzictwa zimnej wojny. Kiedy w pierwszej połowie 2004 roku nastąpiło wreszcie rozszerzenie

Unii z 15 do 25 członków, w dawnych krajach kouumislyc/.uych czysto podkreślano uroczyście, że Europa stała się jednością, w pełni wolną,

Z chwilą zakończenia zimnej wojny ze zdwojoną mocą powróciła koncepcja większej i głębiej zintegrowanej Europy, złączonej nie tylko wspólną walutą co urzeczywistniło się później przez wprowadzenie euro ale też wspólną poi iły ką /, ugranie/, ną i polityką bezpieczeństwa. Ta ostatnia wizja wybiegała chyba za daleko, wkrótce bowiem okazało się, że Europa, urastając szybko do rangi pierwszoplanowego uczestnika globalnych stosunków gospodarczych o największym na świecie PKB, w sferze polityki międzynarodowej pozostaje niezdolnym do działania karłem. Europa okazuje się mieć dwie twarze: dynamiczna potęga handlowo-ekonomiczna, prężna w kontaktach ze wschodzącymi gospodarkami krajów Europy Środkowo-Wschodniej, pozostaje całkowicie bezsilna w dziedzinach bezpieczeństwa i dyplomacji, uznawanych nieraz za domenę „wysokiej polityki” {high politics). Nadciągający rozpad byłej Jugosławii miał wkrótce ujawnić skalę tej bezsilności.

Wojna w byłej Jugosławii

Była Jugosławia stanowiła wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej twór najbardziej zróżnicowany etnicznie, ale w dziedzinie polityki cieszyła się największym z nich wszystkich pluralizmem. Tragiczna historia jej rozpadu z galerią czarnych i białych sił oraz charakterów jest często przywoływana jako symbol napięć moralnych naszych czasów. Po stronie dobra obsadza się zwykle bośniackich muzułmanów, czasem też Chorwatów, podczas gdy po stronie zła występująniezmiennie Serbowie, armia jugosłowiańska oraz główni przywódcy serbscy, jak Slobodan Milośević czy Radovan Karadzić. Nagie fakty są dziś ogólnie znane - począwszy od ogłoszenia niepodległości przez Słowenię we wrześniu 1990 roku, a kilka miesięcy później także przez Chorwację. O losach Bośni i Hercegowiny miało zadecydować referendum, przeprowadzone w lutym 1992 roku przy bojkocie ze strony bośniackich Serbów, stanowiących blisko 36% elektoratu; Muzułmanie i bośniaccy Chorwaci głosowali w nim za wyjściem z federacji i utworzeniem nowego państwa. Wkrótce rozpętała się z całą gwałtownością najtragiczniejsza z wojen w pozimnowojennej Europie, przynosząc zastraszające żniwo ofiar, wysiedleń i zniszczeń materialnych. 22 grudnia 1995 roku dzięki wysiłkom USA zwaśnione strony podpisały ostatecznie układ pokojowy w Dayton, który nie przyniósł jednak rozwiązania kilku ważnych kwestii. Jedną z nich był problem Kosowa, pozostawionego wówczas pod rządami Serbii. Jego los rozstrzygnął się dopiero w 1999 roku, kiedy po przeprowadzeniu przez siły NATO serii ataków powietrznych na Serbię ustanowiono w Kosowie formalny protektorat nadzorowany przez Zachód.

Wypadki w byłej Jugosławii interpretowano rozmaicie: jako wojnę cywilizacyjną (w sensie, w jakim mówił o niej Samuel Huntington) między muzułmanami a chrześcijanami, jako nieuniknioną kulminację historii Bałkanów czy wreszcie jako efekt uboczny upadku komunizmu i końca zimnej wojny w tym szczególnie silnie podzielonym zakątku Europy. Konflikt jugosłowiański traktowano też jako rezultat obojętności Zachodu i jego niechęci do podjęcia interwencji w regionie, gdzie nie miał, czy też nic dostrzegał, żywotnych interesów w każdym razie interwencji wystarczająco wczesnej i stanowczej, by zapobiegła czystkom etnicznym. Zachowanie Zachodu wobec konfliktu jugosłowiańskiego poddano wnikliwej analizie, a jej wyniki nie przyniosły chwały ani Unii Europejskiej, od początku obarczonej odpowiedzialnością za rozwiązanie sytuacji,