słowia004

potencjał społeczności wiejskich i gospodarcze zalety ekstensywnej eksploatacji środowiska naturalnego, łatwej do zastosowania w niemal każdych warunkach, okazały się atrakcyjne dla mieszkańców ogromnych połaci Europy, którzy wraz ze standardowym wzorcem kultury materialnej zaadaptowali też język słowiański.

Zaobserwowana przez archeologów mała materialna atrakcyjność tej kultury nie powinna nas zmylić. Antropologia kulturowa sugeruje bowiem, że sukces odnoszą przede wszystkim te społeczeństwa, które najłatwiej akceptują obcych, umożliwiając im łatwy dostęp do wszystkich instytucji. Otwartość społeczności słowiańskich zauważył już Pseudo-Maurycy w końcu VI w., pisząc o braku skierowanych przeciw obcym granic i łatwym inkorporowaniu nawet jeńców (Strategikon, 11, 5). Ta etniczna otwartość może tłumaczyć, dlaczego Słowianie, choć wykazywali niewielkie zróżnicowanie kulturowe i utrzymywali względnie egalitarną strukturę władzy, najlepiej przetrwali geopolityczne zamieszanie, jakie miało miejsce w Europie Środkowej w drugiej połowie I tysiąclecia n.e. Zdecentralizowana władza i typowe dla samowystarczalnych rolników zakorzenienie w lokalnym środowisku pozwoliły im nie tylko bez uszczerbku przetrwać zarówno przemarsz Herulów w roku 512, naj azd Awarów w latach 566-567, jak i Protobułgarów w 680 r., ale też ekspandować pod osłoną najpierw awarskiej a później bułgarskiej dominacji.

Siłę tej pozornie bezsilnej Słowiańszczyzny pokazuje przykład Protobułgarów Asparucha, którzy około 680 r. założyli w Mezji swoje państwo. Choć lepiej niż Słowianie zorganizowani politycznie i militarnie, zostali całkowicie ze-slawizowani w ciągu VIII i IX w. Ten historyczny fakt każe zastanowić się nad rolą Awarów jako potencjalnych „promtorów” Słowian. Bliska współpraca tych dwóch kulturowych żywiołów nie ulega wątpliwości. Ci pierwsi byli siłądominującąpolitycznie i militarnie, ale nie mogli się obejść bez tych drugich, zapewniających stabilizację gospodarczą i wypełniających demograficznie podbite przez tych pierwszych terytorium. Nie ma bowiem społeczeństwa, w którym elita może istnieć bez mas, mniej lub bardziej dobrowolnie akceptujących jej dominację i oddającychjej do dyspozycji część swoich nadwyżek produkcji lub siły roboczej. O militarnej wadze czynnika słowiańskiego świadczy fakt wzięcia do niewoli przez Bizantyńczyków aż pięciu tysięcy Słowian w 596 r. (Teofylakt Simokatta, VI, 9) i ośmiu tysięcy po zwycięstwie cesarza Maurycego nad Cisą cztery lata później. Nawet jeżeli są to liczby przesadzone, to kryje się za nimi informacja o istotnym wkładzie oddziałów słowiańskich w kampanie awarskie.

Mniej więcej zgodną koegzystencję obu różnie zor- | ganizowanych „ludów” sugerują też ustalenia antropologii j kulturowej. Wskazują one, że konflikty militarne pojawiają | się zazwyczaj w kontaktach pomiędzy dwoma społeczeń- | stwami zhierarchizowanymi, podczas gdy populacje egali- I tamę (jak ówcześni Słowianie) dość łatwo poddająsiękontro- ! li scentralizowanych sąsiadów.    j

Źródła pisane przynoszą sprzeczne informacje na te- j mat tej koegzystencji. Jeszcze w 578 r. Słowianie znad doi- | nego Dunaju mogli sobie pozwolić na zamordowanie posłów i awarskich (Menander Protektor, 48), ale już wkrótce, jak I się zdaje, byli bezwzględnie podporządkowani chanowi !