Zdjęcie0557

154

Normy moralne

(lokalny) wymiar ludzkiego działania wyrażany jest przez normy elementarne i norm zawodowe, i w końcu po szóste, formalna postać norm moralnych ukazana zostaje w konwencji dyrektywy (rozkazu) lub zasady etycznej²⁰.

Pod względem treści norm zarysowanych w powyższej charakterystyce (typologii), normy moralne kategoryczne żądają bezwyjątkowego podporządkowania się ludzi panującym w grupach obyczajom wspieranym przez moralność i prawo (np. norma „nie zabijaj”). W odróżnieniu od nich normy moralne hipotetyczne przyjmują przewidywania określonego postępowania człowieka zwłaszcza w warunkach trudnych, niejasnych i wymagających właściwej reakcji na to, co powinno być słuszne lub istotne w naszym działaniu (np. „jeśli chcesz być wiarygodny, to nie kłam?). Normy hipotetyczne uwzględniają moment wyboru tego, co wydaje się (lecz nie musi) być słuszne z punktu widzenia interesów gromady. Inaczej bywa z normami absolutnymi, które wyrażają to, co jest zawsze niepodważalne i ważne (np. zakaz zabijania niewinnych), gdy tymczasem normy względne dopuszczają już pewną dowolność w interpretacji zakazów i nakazów w zależności od okoliczności, w których znajduje się człowiek (np. „nie kłam, jeśli nie musisz”). Normy tetyczne natomiast swoją istniejącą moc czerpią z czyjegoś ustanowienia, wtedy więc, kiedy opierają się na autorytecie powszechnie szanowanym (np. Boga) lub instytucji poważanej w społeczeństwie (np. parlamentu). Właściwością tych norm jest to, że dlatego obowiązują, gdyż zostały uchwalone i potwierdzane przez opiniotwórcze gremia (np. kościoły lub ludzi cieszących się poparciem). Normy tetyczne są przepisami i prawidłami prawa państwowego, a także nakazami lub zakazami moralnym ustanowionymi przez organ publiczny, któremu przypisuje się przywilej lansowania obowiązujących wskazań jakiegoś postępowania (np. Kodeks Etyki Lekarskiej, czy Kodeks Etyki Nauczyciela). Uzasadnienie obowiązywania tych norm ogranicza się jednak do wskazania organu ustawodawczego.

W przypadku norm teleologicznych (nazwa pochodzi od gr. słowa tdeos - cel, celowość) ich ważność wywodzona jest z jakiegoś istotnego i transparentnego priorytetu czy podstawowego dążenia ludzi, które jest zalecane lub miejscami ograniczane by jakiś cel mógł być zrealizowany. Podłożem normy teleologicznej może być zatem, szczęście (etyka eudajmoniczna), pożytek (etyka utylitarystyczna), zbawienie (etyka religijna) czy postęp ekonomiczny (etyka gospodarcza, biznesu, czy zawodowa). Normy teleologiczne służą ocenianiu czynów, deklaracji, czy zapowiedzi postępowania Cieszącego się powszechnym uznaniem. Ocenianie owo wynika z ludzkiej chęd porównania jakiegoś faktycznego czynu z działaniem postulowanym (nakazywanym lub zakazywanym) przez jakąś normę. Teleologia norm przejawia się w możliwośd ich oceny, czyli potwierdzeniu czynów podejmowanych ze względu na cel, któremu ludzkie działania powinny służyć. Analiza norm tetycznych jak i teleologicznych prowadzi zawsze do ocen. Wszelako pierwsze dotyczą stanu faktycznego, czyli

²⁰ P°^r- red. J. Jedynak, Mały słownik etyczny, Oficyna Wydawnicza „Branta”, Bydgoszcz 1994, s455.