Image0025

Szkoła - segregacje - nierówności

temów szkolnych. Dane przedstawione w rozdziale 1 pokazują, że jest to kraj o stosunkowo wysokim poziomie rozwarstwienia ekonomicznego (wskaźnik Giniego 43,4), ale równocześnie niskim poziomie nierówności edukacyjnych. Przynajmniej do 1997 roku to państwo o minimalnym poziome ingerencji państwa w życic społeczne. Praktycznie dopiero w latach 70. XX wieku płatny, elitarny system szkolny zaczął ewoluować w stronę oświaty powszechnej (Post 1996). Bezpłatne i |>owszcchne szkolnictwo na jeziornie i>odstawowym zostało ustanowione dopiero w 1971 roku, upowszechnienie szkolnictwa średniego zapoczątkowały decyzje gubernatora dopiero w 1978. Lata 80. - szczególnie j>o masakrze na Tienanmen - przyniosły reformy zmierzające do umaso-wicnia i demokratyzacji dostępu do dotąd elitarnego szkolnictwa wyższego. Ciekawe, że reformy te były podejmowane bez deklaracji przywiązania do wartości egalitarnych. Idea równości szans - centralna dla zachodnich socjologów - nie była istotna dla elit Hongkongu (Post pisze, że koncentracja na problemach równości szans wydawała się elitom tego kraju swoistą obsesją, 1996: 3). Badania podjęte nad skutkami prowadzonych w Hongkongu reform z punktu widzenia poziomu nierówności edukacyjnych wykazały, że w perspektywie lat 1981-1991 cechy statusu rodzinnego w coraz mniejszym stopniu wyznaczały uczęszczanie do szkoły na poziomic średnim. Równocześnie nic zanotowano wzrostu znaczenia tych cech w przypadku dostępu do szkól wyższych. Oznacza to spadek poziomu nierówności społecznych w systemie edukacji (Post 1994, 1997).

Chile to kraj o burzliwej i dramatycznej historii. Dla badacza systemów oświaty to przede wszystkim jeden z niewielu krajów, który od dłuższego czasu prowadzi konsekwentnie liberalną politykę oświatową. Pinochct - dla jednych krwawy dyktator, dla innych ojciec chilijskiego cudu gosjxxlarczego - ogłaszając plan reformy oświaty stwierdził, że „edukacja ma odzwierciedlać kształt społeczeństwa". Od |>onad dwudziestu lat realizowany jest tam program |>owszcchnych bonów oświatowych (Ladd 2002). Nasze analizy wskazują, że to kraj o rekordowo wysokim jeziornie segregacji sjwiecznych w oświacie. Pamiętamy z rozdziału 1, że Chile charakteryzuje bardzo wysoki poziom rozwarstwienia ekonomicznego (wskaźnik Ginicgo 57,1) i wysoki poziom nierówności edukacyjnych. Najnowsza historia pokazuje, że to równocześnie kraj, w którym napięcia sjwlecznc prowadzą do wybuchów sjwiecznych w grupie młodych obywateli. Rewolta pingwinów - tak nazywa się chilijskich licealistów - latem 2007 roku stała się wyrazistym symptomem społecznego niezadowolenia (IJomoslawski 2007).

W Polsce jx>ziom segregacji wynosi 36%. To zdecydowanie jwnadprzcciętny poziom, lokujący Polskę w szeregu takich państw jak Rosja, Włochy i Belgia (część francuskojęzyczna).

By uzmysłowić sobie, co oznacza zaobserwowany w badaniu CBS IEA poziom segregacji w polskim systemie oświaty, prześledźmy bardziej szczegółowo zróżnicowanie statusowe szkól w Polsce. W tym celu posłużymy się 4-punktowym wskaźnikiem SES. Szerokość kategorii dobrano tak, by otrzymane wyniki można było porównywać z wynikami badań zaprezentowanymi w i>oprzcdnich |>odrozdzialach. Rozkład w próbce polskiej tego wskaźnika jest następujący: bardzo niski SES - 10,89?, niski SES -46,6%, średni SES - 25,8%, wysoki SES - 16,8%.

Skale zróżnicowania SES ze względu na różny poziom urbanizacji przedstawia tabela 2.4. Wyróżniono trzy kategorie urbanizacji: szkoły w gminach wiejskich, szkoły

Rozdział 2. Poziom segregacji społecznych w polskiej oświacie 11117

w małych miastach cło 50 tysięcy mieszkańców oraz szkoły zlokalizowane w dużych miastach.

Tabola 2.4. Skład społeczny w klasie ósmej szkoły podstawowej w szkołach zlokalizowanych na wsi, w małych miastach (do50 tys.)oraz dużych miastach. Rozkłady procentowe. CES IEA 1999

Lokalizacja	SES rodziny pochodzenia ucznia
szkoły	b. niski SES	niski SES	średni SES	wysoki SES
Szkoły wiejskie	20,2%	58,1%	15,5%	6.2%
Szkoły w małych miastach	0,8%	• 51.4%	26.8%	15,0%
Szkoły w dużych miastach	4.1%	30.8%	35,8%	29,4%

v

Zmienna lokalizacji szkoły jest bardzo silnie powiązana ze składem społecznym. Gdybyśmy silę tego związku oszacowali analogicznie do sposobu kalkulacji wskaźnika segregacji międzyszkolnej, to odpowiedni parametr należałoby oszacować na 18$. To bardzo dużo. Znacznie więcej niż w poprzednio analizowanych badaniach. Wynika to z bardziej „ostrego” wskaźnikowania stopnia urbanizacji (trzy kategorie, a nic dwie), oraz bogatszego treściowo wskaźnika SES. Być może oszacowanie wariancji między-gruj>owcj w wymiarze miasto-wieś było zaniżone z |K>wodu błędu próbkowania (w tamtych badaniach próbki liczyły kilkadziesiąt szkól, w CES IEA - 150 szkól).

Za dużą część efektu segregacji w polskim systemie oświaty od|>owiadają czynniki makrospoleezne. Jednak ten silny związek poziomu urbanizacji ze składem statusowym szkól nic powinien „zasłonić" faktu, że w obrębie tych kategorii makrosix>lecznych obserwujemy też silne zróżnicowanie ze względu na komjłozycję sjiolcczną uczniów w poszczególnych szkołach. 1 tak w przypadku szkól wiejskich |xxlzial uczniów na szkoły wyjaśnia 15% zmienności wskaźnika SES, w szkołach w małych miasteczkach - 22%, w szkołach w dużych miastach - 28% . Widzimy więc, że zróżnicowanie składów społecznych szkól |unistawowych wewnątrz kategorii urbanizacyjnych jest w dalszym ciągu znaczne. Szczególnie wysokie zróżnicowanie notujemy w przypadku szkól wielkomiejskich - zróżnicowanie jest blisko dwukrotnie większe niż w wypadku szkól zlokalizowanych na wsi. W grupie szkól zlokalizowanych w dużych miastach wskaźnik segregacji jest niewiele niższy niż wskaźnik globalny dla całego systemu.

Co te liczby oznaczają w przełożeniu na skład społeczny szkół, ilustruje wykres 2.2. Przy jego sporządzaniu |>oslużono się 4-punktowym wskaźnikiem SES opisanym powyżej. Dla każdej kategorii stopnia urbanizacji ustalono procentowy rozkład SES dla 10% uczących się w szkołach o najmniej korzystnym i 10% uczniów uczących się w szkołach o najbardziej korzystnym składzie siecznym.