image026 (38)

B. Nirmtftko, KtztakeKie sW* Warszawa 2007. ISaSJ 978Jtł «OS07-l 1 -Ś. I bv WAll’ 200?

ZdolfH^O uczniów 53

zdolności i temperament. Obydwa są przedmiotem największej uwagi w psychologii różnic indywidualnych. Ich znaczenie ujawnia się w badaniach podłużnych (rozległych w czasie), wieloaspektowych, pozostawiających badanym dużą swobodę wyboru zachowań, w sytuacjach naturalnych, i, oczywiście, we współpracy nauczyciela z uczniem.

Zdolności umysłowe ucznia są podstawą uczenia się wykraczającego poza warunkowanie oraz jego osiągnięć życiowych. „Nie ulega wątpliwości, że zdolności umysłowe, zwane inteligencją, stanowią jedną z najcenniejszych, a może najcenniejszą wartość człowieka" - napisał Strelau (1997, s. 7). Inteligencja jest zdolnością jednostki do korzystania z doświadczeń, dzięki ich organizowaniu w abstrakcyjne modele (Nęcka, 2000a, s. 726; Nęcka, 2005. s. 26). Ta właściwość jest stosunkowo dokładnie mierzalna, silnie między ludźmi zróżnicowana i w wysokim stopniu „międzysytuacyjnie stała" - przejawia się w toku wykonywania różnych zadań umysłowych w zmiennych warunkach. Z tych powodów bywa często przeceniana.

Bez wątpienia Celina i Dariusz mają wyższe ilorazy inteligencji niż Beata i Andrzej. Jednakże to dotyczy głównie zadań „akademickich”, werbalnych i matematycznych, które same w sobie zawierają wysoki poziom abstrakcji, nie dotyczy zaś korzystania z doświadczeń praktycznych, z obrazów rzeczywistości i z odczuwanych emocji. Pedagogom odpowiadają raczej pluralistyczne koncepcje zdolności umysłowych, w tym zwłaszcza stosunkowo nowa, oparta na badaniach mózgu i jego częściowych uszkodzeń teoria wielu inteligencji Howarda Gardne-ra (2002; Strelau, 2002, s. 92-95), w której rozróżnia się ich aż siedem rodzajów:

1.    Inteligencja językowa. Wyraża się dokładnym rozumieniem słów i płynnością słowną. Tego rodzaju inteligencją z pewnością dysponuje Celina.

2.    Inteligencja logiczno-matematyczna. Polega na rozumowaniu indukcyjnym i łatwości dokonywania operacji na materiale symbolicznym. To najlepiej potrafi Dariusz.

3.    Inteligencja przestrzenna. Pozwala na modelowanie figur i kształtów, a także na operowanie formami przestrzennymi. To uzdolnienie posiada w dużym stopniu Beata, która nieźle rysuje i maluje.

4.    Inteligencja muzyczna. Prowadzi do swoistej organizacji dźwięków. Ma ją Celina, która śpiewa w chórze i sama nauczyła się grać na gitarze.

5.    Inteligencja cielesno-kinestetyczna. \\'yraża się harmonią celowych ruchów. Bez wątpienia wykazuje ją Andrzej, który jest sprawny ruchowo, a we wszystkich grach sportowych wyróżnia się techniką i taktyką.

6.    Inteligencja interpersonalna. Niezbędna przy rozpoznawaniu emocji u innych oraz empatii, czyli wczuwania się w ich uczucia, ułatwia kontakty z ludźmi i kierowanie ich emocjami. Tę właściwość ma na pewno Beata, choć nie w pełni zdaje sobie z tego sprawę.

www.waip.com.pl

B. Nirnucrkii, faztaloririe .dolne, Wanrawi 2007. ISBN 97S-K3.60*07-11 -H.i by WAlP2007

54 Rozdział2. Poznajmy«ębłizei uczniowieInaoczydele

7. Inteligencja intrapersonalna. Polega na rozpoznawaniu emocji własnych i kierowaniu nimi oraz na zdolności motywowania się wewnętrznego, to jest odkładania doraźnych potrzeb dla osiągnięcia długofalowych celów. Także i tę cenną zdolność najłatwiej zaobserwować u Beaty.

Dwa początkowe rodzaje inteligencji z tej listy, językowa i logiczno-matematyczna, były tradycyjnym przedmiotem pomiaru psychologicznego, toteż nazywane są „inteligencją psychometryczną". Dwa końcowe rodzaje z tej listy, nazwane przez Gardnera „personalnymi", stały się głośne dzięki książkom Daniela Golemana (1997), który spopularyzował je pod nazwą inteligencji emocjonalnej, wysuwając na plan pierwszy świadomość uczuć. Goleman podał wiele przykładów świetnych karier ukształtowanych pod wpływem tej właściwości i gorąco zalecał jej rozwijanie w szkole.

Tak się złożyło, że wśród naszej czwórki uczniów dziewczęta są bogatsze w odmiany inteligencji niż chłopcy, znacznie bardziej jednostronni. Sukces szkolny Dariusza i Andrzeja mocniej zależy zatem od rodzaju stawianych im zadań, bo trudniej im dostosować się do wszystkich oczekiwań szkoły.

Każda szkoła ma uczniów o rozmaitych układach inteligencji, a więc „zadaniem szkoły jest promować ich rozwój - między innymi poprzez indywidualne programy kształcenia - i pomóc w osiąganiu celów zawodowych i rekreacyjnych. które korespondują ze spektrum posiadanych przez jednostkę inteligencji” - twierdzi Strelau (2002, s. 94).

Temperament ucznia

Temperament to sposób reagowania organizmu na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Na temperament składają się - według wybitnego znawcy tej dziedziny, Strelaua (1998, s. 179) - „względnie stałe, podstawowe cechy osobowości, odnoszące się przede wszystkim do formalnych charakterystyk (energetycznych i czasowych) reakcji i zachowań". Ta złożona definicja wymaga kilku objaśnień:

1.    Temperament obejmuje wiele cech z zakresu pobudzania, siły, ruchliwości, hamowania i wygasania procesów psychicznych, stąd liczba mnoga cech osobowości w definicji.

2.    Temperament ma podstawy biologiczne (genetyczne), ale warunki życia, a wśród nich - edukacja, istotnie go modyfikują, a więc jego stałość jest względna.

3.    Formalny charakter wpływu temperamentu oznacza niezależność od treści wykonywanego zadania, przejawia się on bowiem, bardziej lub mniej wyraziście, w rozmaitych działaniach jednostki.