img036 (22)

2 Alfabet łaciński

ia, że niewiele wyrazów można odczytać w sposób nie budzący wątpli-ości.

Inna inskrypcja, tzw. inskrypcja Duenosa, umieszczona jest na wazie mlezionej w Rzymie, w pobliżu Kwirynału. Wydaje się, że pochodzi ona iwnież z VI wieku p.n.e., chociaż niektórzy uczeni datują ją dopiero na i wiek. Pismo biegnie tutaj jeszcze od strony prawej ku lewej.

118. Inskrypcja Duenosa, VI wiek p.n.e.

Fe trzy inskrypcje są najwcześniejsze. Niektóre napisy sabińskie, wśród :h jeden na wazie odkrytej w Tivoli, drugi na płytce brązowej znalezio-i w jeziorze Fucino i kilka inskrypcji poświęconych Junonie lub Juno cinie pochodzi z końca V lub IV wieku p.n.e., kilka innych zaś z III i II ;ku p.n.e.

Dopiero począwszy od I wieku p.n.e, niezliczone inskrypcje łacińskie zynają się pojawiać na obszarach całego starożytnego świata. Wśród h na wzmiankę zasługuje wielka inskrypcja ułożona przez Augusta p.n.e.^:—14 n.e.) i znana jako Monumentum Ancyranum.

POCHODZENIE ALFABETU ŁACIŃSKIEGO

^rtrzymuje się przekonanie — także wśród części uczonych — że alfabet ński wywodzi się z alfabetu greckiego, a raczej z tej jego formy,' którą iugiwali się koloniści greccy w Italii, prawdopodobnie z chalkidyjskiej liany grupy zachodniej, używanej w Cumae w Kampanii. Zwolennicy teorii usiłują wykazać, że alfabet łaciński dokładnie odpowiada chal-'■jskiemu, z wyjątkiem liter pip. Ostatnio_ jednak udowodniono, że

jest ona niesłuszna i że ogniwo łączące alfabet grecki z łacińskim stanowi alfabet etruski-

Wspomniałem już, że na fibuli z Praeneste głoskę / przedstawiono za pomocą połączenia Fh, tak jak w piśmie wczesno etruskim. Później, na przykład w inskrypcji Duenosa, h wypadło. Ewolucja ta również jest wynikiem wpływpw etruskich. W ten sposób greckie F (digamma), czyli to, zaczęło przedstawiać łacińską głoskę /. Rzymianie mieli jednak w swym języku również, i głoskę w, gdyby więc przyjęli alfabet od Greków, oznaczyliby ją za pomocą greckiego F. Tymczasem greckie V (upsilon) oznaczało u nich zarówno głoskę v, jak i samogłoskę u.

Trzecia litera alfabetu greckiego, gamma (g), stała się w alfabecie etruskim D lub C i przybrała wartość fonetyczną k. W alfabecie łacińskim zachowała tę wartość fonetyczną, służyła jednak do oznaczenia zarówno k, jak d g (Etruskowie, jak wiadomo, nie odróżniali k od g). C przedstawiające g przetrwało w popularnych skrótach łacińskich C (zamiast Gaius) i CN (zamiast Gnaeus). Alfabet grecki miał jeszcze dwa inne znaki na oznaczenie głoski k: K i Q. W alfabecie południowoetruskim znak C (jako k) występował tylko przed e i i; K występuje przed a, natomiast Q tylko przed u (Etruskowie nie mieii o). Alfabet łaciński przejął te trzy litery z ich wartościami fonetycznymi, lecz z czasem wypadło K (którego używano jednak nadal na początku wyrazów dobrze znanych lub oficjalnych, takich jak Kalendae lub Kaeso). Wtedy na oznaczenie głosek zarówno g, jak i k zaczęto używać C. Literę Q zatrzymano dla głoski k przed u. W późniejszym stadium w celu oznaczenia dźwięcznej głoski g dodano ') poprzeczną kreskę do dolnego końca litery C, która w ten sposób przekształciła się w G. Innowację tę miał wprowadzić Appiusz Klaudiusz¹ cenzor w 312 roku.

Wczesne pismo łacińskie nie miało osobnego symbolu na oznaczenie zbitki x (ks). Symbol taki występował w alfabetach greckich, również w odmianie chalkidyjskiej, nie było go natomiast w alfabecie etruskim. To więc także wskazuje na etruskie pochodzenie alfabetu łacińskiego.

Ponadto większość łacińskich nazw liter, które przeszły do angielskiego, podobnie zresztą jak do prawie wszystkich alfabetów współczesnych, pochodzi od Etrusków, ponieważ Rzymianie wynaleźli tylko nieliczne nazwy. Przejęte przez Greków semickie nazwy liter były zupełnie inne. O etruskim pochodzeniu nazw liter świadczą nazwy ce, ka i qu, które znajdują wytłumaczenie w przytoczonych wyżej regułach używania owych trzech liter. Przemawia też za tym fakt, że w etruskim występowały sonanty lub wokalizowane spółgłoski płynne (Z, r) i nosowe (m, n) i że dzisiejsze nazwy tych liter (l, m, n, r) mają wokalizację sylab zamkniętych

1

Bądź też, jak dalej pisze Autor (s. 516), Spuriusz Karwiiiusz; napotykamy tu dwie równoprawne tradycje antyczne (przyp. tłum.).

' i

33 — Alfabet, czyli klucz do dziejów