img096 (12)

i

83, i dzięki czemu człowiek wydaje sąd w sposób wolny. W nas zaś zasadą aktu jest zarówno władza, jak i sprawność, powiada się bowiem, że poznajemy coś i za pomocą wiedzy [171], i za pośrednictwem władzy umysłowo-poznaw-czej. Wolna decyzja winna więc być władzą, bądź sprawnością, bądź też udadzą złączoną z pewną sprawnością.

Że zaś wolna decyzja nie jest ani sprawnością, ani władzą złączoną ze sprawnością, wynika to jasno w dwojaki sposób. Po pierwsze: gdyby była sprawnością, winna by to być sprawność naturalna, gdyż z natury przysługuje człowiekowi, aby miał wolność decyzji. Ale żadna przysługująca nam z natury sprawność nie odnosi się do tego, co poddane jest wolnej decyzji, ponieważ ku tym rzeczom, których dotyczą sprawności naturalne, skłaniamy się z natury, jak np. ku uznaniu pierwszych zasad. To jednak, ku czemu skłaniamy się z natury, nie podpada pod wolną de-cyzję, jakeśmy to już ¹ w odniesieniu do pożądania szczęśliwości wyłożyli. Stąd więc sprzeciwia się właściwej istocie wolnej decyzji, by była przyrodzoną sprawnością. To zaś, że jest ona w nas czymś naturalnym, sprzeciwia się temu, by była sprawnością nieprzyrodzoną. Wobec tego wolna decyzja w żadnym sensie nie jest sprawnością. — Po

quod est huius actus principium, scilicet quo homo iibere iudicat. I Principium autem actus in nobis est et potentia et habitus: dicimur enim aliquid eognoscere et per scientiam, et per inteilectivam poten-tiam. Oportet ergo quod liberum arbitrium vel sit potentia, vel sit habitus, vel sit potentia cum a)iquo habitu.

Quod autem non sit habitus, neque potentia cum habitu, manifeste apparet ex duobus. Primo ąuidem, quia si est habitus, oportet quod sit habitus natural.is: hoc enim est naturale homini, quod sit liberi arbitrii. Nullus autem habitus naturaiis adest nobis ad ea quae sub-sunt libero arbitrio: quia ad ea respectu quorum habemus habitus na-turales, naturaliter inclinamur, sicut ad assentiendum primis princi-piis; ea autem ad quae naturaliter inclinamur, non subsunt libero arbitrio, sicut dictum est de appetitu bealitudinis. TJnde contra propriam rationem liberi arbitrii est, quod sit habitus naturaiis. Contra natura-Iitatem autem eius est, quod sit habitus non naturaiis. Et sic relinqui- I tur quod nullo modo sit habitus. — Secundo hoc apparet, quia habitus ł

wtóre: o sprawnościach mówi się, że zależnie od nich do- 83 brze lub źle odnosimy się do uczuć lub do aktów, jak czytamy w 2 księdze Etyki h Dzięki umiarkowaniu bowiem dobrze zachowujemy się wobec pożądliwości, a skutkiem nieumiarkowania źle; podobnie wiedza nastawia nas odpowiednio do wykonywania aktów intelektu przy poznawaniu prawdy, sprawność zaś przeciwna wiedzy usprawnia nas nieodpowiednio f 172], Natomiast dla wolności decyzji jest obojętne, czy wybór jest dobry, czy zły. Jest więc n i e-możliwe, by wolna decyzja była sprawnością; wobec tego jest ona władzą.

ODPOWIEDZI NA TRUDNOŚCI

1.    Zwykle władzę oznacza się nazwą aktu. W ten sposób nazwą aktu, którym jest wolny sąd, oznacza się władzę, będącą zasadą tego aktu. Przeciwnie, gdyby nazwa „wolna decyzja” miała oznaczać akt, to nie tkwiłaby ona stale w człowieku.

2.    Niekiedy wyraz „zdolność” oznacza władzę gotową do działania. W tym to znaczeniu wyraz „zdolność” występuje w definicji wolnej decyzji. — Bernard zaś rozumie sprawność nie jako coś, co przeciwstawia się władzy, lecz jako pewien stały stosunek, przy pomocy którego ktoś się w pe-

dicuntur secundum guos nos habemus ad passiones vel ad actus bene vel małe, ut dicitur in 2 Et hic.: nam per temperantiam bene nos nosb habemus ad eoncupiscentias, per intemperantiam autem małe; per ^{25 nn} scientiam etiam bene nos habemus ad ac>um intellectus, dum verum cognoseimus, per habitum autem contrarium małe. Liberum autem arbitrium indifferenter se habet ad bene eligendum vel małe. Unde impossibile est quod liberum arbitrium sit habitus. — lt e 1 i n q u i t u r ergo quod sit potentia.

AD PRIMUM ergo dicendum quod consuetum est potentiam signi-ficari nomine actus. Et sic per hunc actum qui est liberum iudicium, nominatur potentia quae est huius actus principium. Alioąuin, si liberum arbitrium nominaret actum, non semper maneret in homine.

AD SECUNDUM dicendum quod facultas nominat quandoque po-testatem expeditam ad operandum. Et sic facultas ponitur in defini-tione liberi arbitrii. — Bernardus autem accipit habitum non secundum quod dividitur contra potentiam, sed secundum quod significat ²

445

1

1. 82, 1. 2    i(.

i .» i

f

2

Eth 2, i