img178 (15)

114    2. PODSTAWY PSZCZI-LNKTWA

Hyc. 2.3.5.2.b. Końcowa część odwłoka robotnicy (wg Snodgrassa): 1 - fragment gruczołu jadowego; 2 - zbiornik jadu; 3 - jelito proste; 4 - ósmy tergit odwłoka, jego boczne schitynizowane części - płytki przetchlinkowe; 5 - błona łącząca aparat żądłowy z tylnym brzegiem siódmego tergitu; 6 - resztki dziesiątego pierścienia otaczającego odbyt; 7 - odbyt; 8 - futerał żądłowy; 9 - część kłująca żądła (rynienka i szczecinki); 10 - siódmy stemit odwłoka; 11 - siódmy tergit odwłoka; 12 - płytka kwadratowa; 13 - płytka podługowata; 14 - płytka trójkątna; 15 - gruczoł alkaliczny; 16 - dolna część błony ograniczającej komorę żądłową; 17 - łuki sprężyste szczecinek żądłowych; 18 - siódmy stemit od strony wewnętrznej (gruczoł woskowy); 20 - tchawka; 21 - przetchlinka

Ryc. 2.3.5.2.C. Wysuwanie żądła (wg Snodgrassa): z lewej strony - położenie płytek aparatu żadłowego w stanie spoczynku; z prawej - to samo po wysunięciu żądła; 1,2- mięśnie płytki przetchlinkowej (3); 4 - miejsce połączenia płytki kwadratowej (5) z prze-tchlinkową; 6 - płytka trójkątna; 7 - płytka podługowata; 8 - łuki sprężyste rynienki kłującej i szczecinek (10, 11); 9 - płytki futerału, osłaniające żądło w stanie spoczynku

Końce ósmego sternitu przekształcają się w płytki mające kształt trójkątów. Każda płytka trójkątna (lamina triangularis) w górnej części połączona jest ruchomo z płytką kwadratową, w dolnej zaś - z płytką podługowatą. Wierzchołek płytki trójkątnej przedłuża się, tworząc cienki sprężysty łuk, przechodzący w końcowej części w prostą szczecinkę kłującą. Górna krawędź szczecinki zaopatrzona jest w rowek, w głębi rozszerzony, który odpowiada kształtem listewce na brzegu rynienki sztyletu, tkwiącej w tym rowku. Dzięki temu szczecinka jest mocno połączona ze sztyletem, a jednocześnie może się przesuwać wzdłuż „szyny” na jego krawędzi.

Sztylet żądła i dwie połączone z nim szczecinki, schodzące się krawędziami, tworzą kanał jadowy. W końcowych częściach szczecinek kłujących znajduje się około 10 ząbków - zadziorów, skierowanych ku tyłowi (Ryc.2.3.5.2.d.). W tej części szczecinek, którą osłania od dołu rozszerzona część rynienki sztyletowej, znajduje się krótki wyrostek poprzeczny, zaopatrzony w dwie płytki kształtu półksiężycowatego. Rola tych płytek, które tkwią w rozszerzeniu kanału żądłowego, nie jest dostatecznie wyjaśniona; nie jest wykluczone, że wskutek ich ruchu następuje wtłaczanie jadu do cienkiego kanalika żądłowego i wyciekanie na zewnątrz.

Ryc. 2.3.5.2.d. Zakończenie szczecinki kłującej żądła robotnicy (wg Schónfelda)

Z aparatem żądłowym połączone są dwa gruczoły. Większy ma postać długiej cewki, przy końcu rozwidlonej; u nasady rozszerza się ona w dość obszerny zbiornik jadowy. Gruczoł ten jest swoistym narządem, spotykanym tylko u żą-dłówek. Wydzielinę jego stanowi jad, ciecz o odczynie kwaśnym. Drugi gruczoł, znacznie mniejszy, ma kształt workowaty; produkuje on ciecz o odczynie lekko alkalicznym. Gruczoł ten jest odpowiednikiem tzw. gruczołów kitowych. U innych owadów wydzielina tego gruczołu służy, bądź do przyklejania składanych jaj do podłoża, bądź do wytwarzania specjalnych torebek chroniących jaja. U pszczół nie wchodzi ona w skład jadu pszczelego. Możliwe, że służy do przyklejania składanego przez matkę pszczelą jaja do dna komórki.

Żądlenie ma przebieg następujący: pszczoła podgina odwłok, rozwiera jego koniec, wysuwa żądło i wbija w skórę ofiary. Wówczas zaczynają działać mięśnie, które przesuwają kolejno jedną lub drugą szczecinkę ku przodowi. Szczecinki powracają do położenia pierwotnego wskutek sprężystości