img470 (5)

68 Sacrum i profanum

Słońce, Księżyc itd., kiedy ziemia się rozprzestrzeniła, kiedy wyłoniły się góry, doliny, drzewa i skały, wtedy też powstały węże i smoki” itd. Następnie mit mówi o narodzinach pierwszego uzdrowiciela i pojawieniu się lekarstwa: „Teraz trzeba opowiedzieć o pochodzeniu lekarstwa, inaczej nie sposób o nim mówić”¹.

Jeśli chodzi o te magiczne inkantacje lecznicze, trzeba tu podkreślić ważny fakt: mit o pochodzeniu lekarstwa zawsze wchodzi w skład mitu kosmogonicznego. Jak wiadomo, procedura lecznicza ludów naturalnych uznaje, że lekarstwo dopiero wtedy jest skuteczne, gdy w obecności chorego przypomni się w formie rytualnej jego pochodzenie. Wiele zaklęć odczyniających z terenu Bliskiego Wschodu i Europy zawiera historię choroby lub demona, który ją spowodował, tym samym zaś magicznie przywołuje ową mityczną chwilę, w której bóstwu lub świętemu udało się pokonać zło. Wydaje się jednak, że mit o Pra-początku jest odbiciem mitu kosmogonicznego, ten ostatni stanowi bowiem przykład wszelkich „początków”. Dlatego niekiedy w trakcie terapeutycznego odczyniania choroby mit kosmogoniczny poprzedza mit o prapoczątku, ba, nawet się z nim miesza. Na przykład asyryjskie odczynianie bólu zęba zawiera wspomnienie o tym, jak to „bóg Anu uczynił niebo, niebiosa zaś uczyniły ziemię, ziemia rzeki, rzeki kanały, kanały stawy, a stawy robaka”. Robak we łzach zwraca się do bogów Szmasz i Ea, prosząc ich, by dali mu coś do jedzenia, do „zniszczenia”. Bogowie proponują mu owoce, robak domaga się jednak ludzkich zębów. „Za to, że tego chciałeś, oby Ea zgniótł cię mocarną ręką!”⁴⁸. A więc mamy tu do czynienia, po pierwsze, ze stworzeniem świata, po drugie, z narodzinami robaka i choroby, po trzecie zaś, z przykładowym pierwszym aktem uleczenia (polegającym na zniszczeniu robaka przez boga Ea). Uzdrawiające działanie odczyniania polega na tym, że — odprawiane rytualnie — uobecnia mityczny czas „Prapoczątku”: świata, a także bólu zęba i jego uleczenia.

Czas świąteczny i struktura świąt

Czasowi Prapoczątku jakiejś rzeczywistości, a więc czasowi ustanowionemu za sprawą pierwszego objawienia się tej rzeczywistości, przysługuje wzorcowe znaczenie, spełnia on funkcję przykładową; dlatego człowiek stara się za pomocą stosownych rytuałów okresowo go uobecniać. Ponieważ jednak „pierwsze objawienie się” jakiejś rzeczywistości należy utożsamić ze s t w o r z e n i e m jej przez istoty boskie lub półbos-kie, należy powtarzać stwórczy akt bogów, aby odnaleźć czas Prapoczątku. Okresowe ponowne uobecnianie spełnionych przez bogów in illo tempore aktów stwórczych tworzy kalendarz sakralny zawierający ogół świąt. Święto zawsze odbywa się w czasie Prapoczątku, ale też właśnie owo odnalezienie czasu Prapoczątku sprawia, że człowiek podczas święta zachowuje się inaczej niż p r z e d czy p o święcie. Nawet jeśli w trakcie święta sprawuje te same czynności co w czasie nieświąte-cznyrn, człowiek religijny wierzy, że oto żyje winnym czasie, że naprawdę odnalazł „ów czas mityczny”. ^{2 3 4}

1

J.F. Rock, The Na-khi Naga Cult and Related Ceremonies, Roma 1952, t. I, s. 279 i nast.

2

C. Thompson, Assyrian Medical Texts, London 1923,

3

s. 59. Por. też Eliade, Mit wiecznego powrotu [dz. cyt., s. 98

4

przyp. tłum.].