img909 (2)

128    Aspekty mitu

Hymn o Perle ma ciąg dalszy („szata chwały” porzucona przez Księcia i odnaleziona przez niego podczas powrotu), który nie jest jednak istotny z punktu widzenia naszych rozważań. Dodajmy jeszcze, że wątek wygnania, niewoli w obcym kraju oraz postać wysłannika, który budzi więźnia i skłania do powrotu, odnaleźć można także w niewielkim dziele Sohrawar-diego Recit del’e.xil Occidental. Niezależnie od tego, jakie jest pochodzenie tego mitu (najprawdopodobniej pochodzi on z terenu Iranu), niewątpliwym walorem Hymnu o Perle jest przedstawienie w formie dramatycznej kilku najbardziej popularnych motywów gnostyckich. Hans Jonas, analizując w swojej niedawno wydanej książce symbolikę i metafory typowo gnostyckie, położył nacisk na doniosłość tematyki „upadku, uwięzienia, zaniechania, nostalgii, ospałości, snu oraz upojenia alkoholem”^{1 2}. Nie będziemy powtarzać tutaj tego, co zostałojuż powiedziane w tym obszernym opracowaniu, przytoczmy jednak kilka szczególnie sugestywnych przykładów.

Zwracając się ku Materii „i płonąc żądzą poznania ciała”, dusza zapomina o własnej tożsamości. Oto jakimi słowami El Chatibi przedstawia wierzenia Haranitów³: „Zapomniała ona o swoim przyrodzimym miejscu, swoim prawdziwym środku, swoim wiecznym bycie”. Według gnostyków ludzie nie tylko śpią, ale także lubią spać. „Dlaczego wciąż kochacie sen i utykacie z tymi, co utykają?” — pyta Gluza⁴''. „Niechaj ci, którzy słyszą, obudzą się z ciężkiego snu” napisano w Apokryfie Jancz⁵. Identyczny motyw spotkać można w kosmogonii ma-nichejskiej, jaką przekazał nam Teodor bar Konai: „Jezus Świetlisty zstąpił ku niewinnemu Adamowi i obudził go ze snu śmiertelnego, aby stał się wolny...”⁶ Niewiedza i sen przedstawiane są również jako „zamroczenie alkoholem”. Ewangelia Prawdy porównuje tego, „kto posiada Gnozę”, z „kimś, kto po okresie pijaństwa powraca do umiarkowania i odnalazłszy samego siebie, znowu może powiedzieć, iż jest sobą”⁷, Gluza zaś opowiada, jak Adam „przebudził się ze snu i podniósł oczy ku miejscu światła”⁸.

Całkowicie słuszna wydaje się uwaga Jonasa, że egzystencja ziemska z jednej strony określana jest jako „zaniedbanie”, „trwoga”, „nostalgia”, z drugiej zaś opisywana bywa jako „sen”, „zamroczenie alkoholem” i „zapomnienie”, „co znaczy, że nadano jej Cieśli wykluczymy «zamroczenie alkohoiem») wszystkie cechy, które w epokach wcześniejszych przypisywano kondycji zmarłego w świecie podziemi’'⁹. „Wysłannik”, który „budzi” człowieka ze snu, przynosi mu zarazem „Życie” i „zbawienie”. „Jam jest głosem, który budzi ze snu w Eonie nocy” — zaczyna się pewien tekst gnostycki utrwalony w pismach Hipolita¹⁰. Przebudzenie równoznaczne jest z anamnesis, odkryciem na nowo prawdziwej tożsamości duszy, to znaczy roz-poznaniem jej niebiańskiego rodowodu. Dopiero po przebudzeniu człowieka „wysłannik” wyjawia mu obietnicę odkupienia i wreszcie poucza, jak ma się zachowywać w Świecie¹¹. „Otrząśnij się z pijaństwa, w którym usnąłeś, obudź się i przypatrz mi!” — napisane jest w tekście manichejskim z Turfan¹². W innym zaś: „Obudź się, duszo

1

nische Hintergrund der Gnosis, „Zeitsclirift fur Religions- und Geistesgeschichte”, t. IV/1952, s. I 11 i nast.

^2f! H. Corbin, LHomme de Lumiere dans le Soujisme iranien (w dziele zbiorowym Ombre et Lumiere, Paris 1961, s. 137-257), s. 154 i nast., tu znajdują się także wskazówki bibliograficzne do prac wcześniejszych

2

   H. Jonas, The Gnostic Religion, Boston 1958, s. 62 i nast.

3

   Tamże, s. 63

4

   Cytowane przez Jonasa, tamże, s. 70.

5

   J. Dorcssc, Les Lirres secrets des Gnostiąues d'Eg\pte, Paris 1958, t. l,s. 227.

6

   Cumont, Recherches sur le manicheisme: I. La cosmogonie manicheenne d’apres Theodore bar Khonai, Bruxelles 1908, s. 46 i nast.; Doresse, Les Livres secrets des Gnostiques d 'Egypte, dz. cyt., 1.1, s. 235 i nast.

7

   Jonas, The Gnostic Religion, dz. cyt., s. 71.

8

   Tamże, s. 74.

9

   Tamże, s. 68.

10

   Ref Italio omnium haeresium V, 14, 1.

11

   Jonas, The Gnostic Religion, dz. cyt., s. 23.

12

   Tamże, s. 83.