img930

wioń ego pełni akt mowy i sytuacja, w której się akt toczy. Wobec tego tła 'każde zdanie mówione jest niesamodzielne. Dotyczy to oczywiście płaszczyzny parole. Wytopienie z parole wyabstrahowanego systemu langue mówionej wymaga więc uwzględnienia ogółu wyobrażal-nych sytuacji i aktów mowy.”¹⁶

Większość tekstów pisanych jest uniezależniona w większym bądź mniejszym stopniu od konsytuacji, wspiera się przede wszystkim na rusztowaniach kontekstowych. Konsytuacyjne odniesienie wypowiedzeń JM powoduje, iż wiele jest w nich elementów deiktycznych (np. wysoka częstotliwość zaimków wskazujących¹⁷) czy różnego typu elips.

4. Monologowy charakter tekstów pisanych. Naj-bardziej typową formą tekstów mówionych jest dialog (lub polilog), zasadzający się na wymianie ról nadawca — odbiorca, tworzący typ komunikacji zwrotnej toczącej się według schematu przedstawionego na rys. 16.

Rys, 16. Schemat komunikacji zwrotnej

Nie zawsze jest to porządek linearny, często mamy do czynienia z nakładaniem się replik, zwłaszcza w polilogu, które wprowadzają czynnik chaosu, szumu, niespójności poszczególnych wypowiedzeń¹⁸ itp. Wypowiedzi 'monologowe JM, kierowane do odbiorców spełniających funkcję słuchaczy, zazwyczaj są nasycone wieloma składnikami dialogowymi, m.in. konatywnymi i fatycznymd.

Zasadniczą formą tekstów JP nie jest dialog, ale monolog. Wprawdzie wiele tekstów literackich zawiera struktury dialogowe, ale są to (zazwyczaj odpowiednio wystylizowane i uporządkowane) obrazy dialogowych postaci JM. Więź autora tekstu pisanego z odbiorcą jest osłabiona: brak bezpośredniego kontaktu, odbiorcą jest często czytelnik nie znany. W jeszcze większym stopniu tekst pisany odrywa się od jego nadawcy: z punktu widzenia odbiorcy osoba autora, jego rzeczywiste intencje stają się czymś 'drugorzędnym, a nawet zupełnie (nieistotnym. Ważny jest sam tekst, który „wyzwalając nas nie tylko od autora, ale

¹⁵ K. Pisarkowa: Zdanie mówione a rola kontekstu. W: Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Red. T. Skubalanka. Wrocław 1978, s. 16.

¹⁷    Por. W. Miodunka: Funkcje zaimków w grupach nominalnych współczesnej polszczyzny mówionej. Kraków 1974.

¹⁸    Por. K. Pisarkowa: Odchylenie a kreatywność w języku potocznym. „Polonica” III, 1977, s. 141—179.

46