IMGP1547

gezy - bardziej niż Ren - jawią się swoistą barierą kulturową, prowadzi do izolacji i poczucia wyobcowania. Pomimo że Alzacja stanowi administracyjnie i politycznie francuski region, to jednak „graniczy” ona z Francją i jest jednocześnie od niej „odcięta”, natomiast sąsiedztwo Niemiec czyni z niej obszar „przejścia”.

Poniższa tabela obrazuje procentowy rozkład poszczególnych wątków dotyczących położenia tego obszaru.

Gdzie leży Alzacja?	96 odpowiedzi
„Na zewnątrz Francji" - wątek „odosobnienia"	28*
„Między Wogezami i Renem" - wątek „zamknięcia”	26
„W Europie"; „we Francji"; „graniczy z Niemcami i Szwajcarią”; •pomiędzy kulturą romańską i germańską" - wątek „kulturowy"	44
Bez odpowiedzi	2
Razem	100

* Dane w tabelce podano w zaokrągleniu do pełnych procentów.

Bliskość wpływowych sąsiadów w pewien sposób zmienia jakość granic terenu stającego się celem politycznych roszczeń i tym samym powoduje „kulturowe zamieszanie”. Taka sytuacja „pogranicza” wpływa na wyobrażenie o miejscu i położeniu danego obszaru, a w przypadku opisywanej społeczności dodatkowo stała się jej wyróżnikiem.

Według Zofii Staszczak pogranicze, jako określenie, „nie jest jednoznaczne i nabiera [...] w różnych językach różnych odcieni znaczeniowych”¹⁵ . W języku francuskim istnieją cztery synonimy tego pojęcia: zonę, confins, frontiere - pays frontalier i pays limitrophe. Najczęściej Alzatczycy nazywają swój region pays frontalier czyli „kraj graniczny, leżący przy granicy”. Rzadziej posługują się wyrażeniem pays limitrophe czyli „kraj znajdujący się na skraju”.

Pojęcie „regionu pogranicza” zwykle kojarzy się respondentom z byciem pomiędzy dwoma lub trzema krajami, co wyrażają wypowiedzi typu: „miejsce, które oddziela dwa kraje” [fr. le lieu qui separe dewc pays] lub:

¹³⁶ Z. Staszczak, Z metodyki wyznaczania pogranicz kulturowych (na przykładzie pogranicza polsko-niemieckiego), „Etnografia Polska”, 1979, t. 23, z. 2, s. 117.

„Szwajcaria - Niemcy, region pomiędzy trzema państwami^fr. la Suisse - 1'Allemagne, la rśgion entre trois pays] czy też „kraje sąsiadujące z Francją” [fr. les pays uoisins de la France]. Inny - ideologiczny - aspekt zawiera się w określeniach, takich jak: „wojna - nienawiść - nacjonalizm, ale także pokój i nowoczesność” [fr. la guerre - la haine - le nationa-lisme, mais aussi la paix et la modimite] i „różna kultura - inna mentalność” [fr. la culture differente - une autre mentalite]¹⁵⁷. Na uwagę zasługuje temat nawiązujący do sfery ekonomicznej - w wyobrażeniach respondentów, Alzacja, jako region pogranicza, nie jest tylko i wyłącznie miejscem kontaktu kultur. jNabiera on pragmatycznego wymiaru, ponieważ możliwa okazuje się: „wymiana i współpraca” [fr. 1'ichange et la col-laboration] lub czerpanie ekonomicznych profitów: „pieniądze i lepsze szanse na zarobek” [fr. de 1'argent et meilleurs possibilites de gagner sa me]. Sądzę, iż takie rozumienie analizowanego terminu może wskazywać także na szanse rozwoju, wynikłe z otwarcia granic w ramach Unii Europejskiej. W związku z powyższym warto zauważyć, iż termin „region pogranicza” może posiadać nowe znaczenie, które nawiązuje do aktualnej sytuacji Alzacji, będącej w centrum wymiany kulturowo-ekonomicznej. Współwystępuje ono obok wyobrażeń stanowiących konsekwencje tradycji kulturowej regionu.

Jeśli przyjąć za J.P. Sartre’em, że powinnością intelektualisty jest ciągłe podważanie istniejącego porządku rzeczy, to niektórzy alzaccy twórcy spełniają ten warunek i w efekcie ich praca służy udowadnianiu, że Alzacja nie znalazła jeszcze swego miejsca, pomimo że w świadomości mieszkańców kultura regionu stanowi pole przenikania wzorów zarówno francuskich, niemieckich, jak i szwajcarskich. Dzieje się tak, że przynależność Alzacji do Francji nadal wzbudza emocje, zwłaszcza wśród tych, którzy nie chcą zaakceptować integracyjnego modelu francuskiego państwa. Dla nich wciąż istnieje problem granic tego regionu! Na podtrzymanie tego sądu przywołam przykład kontestującej postawy, jaką prezentuje Bernard Schwengler, autor książki d^yLetschte? Ten intrygujący pisarz, w eseistycznym i przekonująco brzmiącym tonie, podejmuje polemikę na temat współczesnej tożsamości Alzatczyków. Sam temat nie wydaje mi się oryginalny, raczej jest potwierdzeniem hipotezy o nieudanej próbie „asymi-

¹⁵⁷ Podane zwroty pochodzą z 29 nieskategoiyzowanych wywiadów przeprowadzonych w czasie badań w miejscowościach: Dambach-la-Ville, Selestat, Strasburg, Mulhouse, Tagol-sheim, Largitzen, Grentzingen - Alzacja, 1997 r. Wypowiedzi nie tworzą wyraźnych wątków, tak jak to ma miejsce w przypadku problemu położenia regionu.

99