img038 (5)

5.4. ZAKOTWICZANIE

Metaforyczne podłoże (ang. ground), czylLpragma-tyczny kontekst, w którym w teorii Łangackera zostaje osadzone dane wyrażenie językowe, obejmuje fakt zaistnienia konkretnej wypowiedzi skonstruowanej przez mówiącego w określonej sytuacji i dla osiągnięcia określonego celu, uczestników tej wypowiedzi wyróżnianej jako swego rodzaju zdarzenie (ang. speech event), oraz okoliczności, w których to zdarzenie nastąpiło. Tak rozumiane pragmatyczne zakotwiczenie wypowiedzi stanowi element znaczenia każdego wyrażenia językowego. Może ono jednak zostać skonstruowane jako mniej lub bardziej wyraziste.

Tak zwane wyrażenia okazjonalne (ją, ty, tu, teraz ńtpułjąkotwiczają wyrażenia w sposób najbardziej oczywisty: element podłoża zostaje wyniesiony do rangi profilu, czyli jest obiektem, który staje się centrum uwagi konceptualizacji. Porównajmy w tym kontekście następujące dwa zdania:

Trudno się z tobą zgodzić Ja się z tobą nie zgadzam.

Zdanie drugie jest bardziej uprzedmiotowione (wJmigackerowskim sensie tego terminu; patrz wyżej): ja, jako obserwator, jestem równocześnie przedmiotem własnej obserwacji.    '■

Możliwość odwrotna, to wybór konceptualizacji o najwyższym stopniu upodmiotowienia: reprezentują ją-w języku wyrażenia pozbawione wszelkich elementów znaczenia deiktycznego — biurko (w ogóle; nie to biurko i nie jakieś biurko, pórTaiig. desk w odróżnieniu od a/the desk), zielony, przez, iść itd. Obserwator, który używa takich wyrażeń jako środków obrazowania, jest tylko i wyłącznie obserwatorem.

Jeszcze inna możliwość, to zakotwiczanie wyrażeń przy pomocy elementów deiktycznych: rodzajników (określonych i nieokreślonych w tych językach, które posiadają morfologiczną kategorię rodzajnika), zaimków wskazujących, kwantyfikatorów (wszyscy, niektórzy itp.), czasów gramatycznych oraz czasowników modainych. Wyjaśnijmy to na przykładzie. Otóż w zdaniu

Maria kupiła to swojemu dziecku

czas przeszły czasownika nie odnosi się wprawdzie bezpośrednio do żadnego elementu pragmatycznego podłoża wypowiedzi, ale relacja między tym tłem a przedmiotami konceptualizacji jest niewątpliwie częścią znaczenia: relacja „przed momentem mówienia” jest przecież pełnoprawną relacją czasową. W zdaniu tym nie mówimy wprawdzie o tym, że „spoglądamy wstecz”, ale przecież ta właśnie informacja jest w nim przekazywana przez końcówkę czasu przeszłego czasownika. Podobną rolę pełni zaimek wskazujący to. Ma on taką samą treść pojęciową jak mogący go zastąpić w tym zdaniu rzeczownik: ubranko, zabawkę, banana itp., a różnica między obydwiema konceptualizacjami dotyczy właśnie zakotwiczenia. O ile w zdaniu z wyrażeniem rzeczownikowym

Maria kupiła to ubranko swojemu dziecku

w centrum uwagi jest cała relacja między elementem zakotwiczającym (to) i rzeczownikiem (ubranko), o tyle w pierwszym przytoczonym zdaniu podłoże pozostaje poza sceną; w centrum uwagi jest tylko profilowana rzecz.

Istotne dla procesu zakotwiczania wyrażeń jest także określenie punktu odniesienia (ang. reference point) dla_danego_wyrażenia. Sięgając raz jeszcze do metafory oglądu, jest to jakiś wybrany element sceny, na który obserwator patrzy po to, aby przy jego pomocy zlokalizować.jakiś inny element. Na przykład, chcąc zlokalizować jabłko, najpierw szukamy wzrokiem gałęzi, na której —jak przypuszczamy—to jabłko rośnie. Ta sama relacja,

77