IMG626 (2)

Botward i Pecucbet¹ Można nazwać ją eksperymentalnym mitem, mitem drugiego stopnia. Bouvard i jego przyjaciel Pćcuchet reprezentują swoistą odmianę bur-żuazji (skłóconą zresztą z innymi warstwami mieszczaństwa) : ich wypowiedzi stanowią j u ż słowo mityczne. Język ma tu wprawdzie jakiś sens, ale ten sens jest pustą formą pojęciowego znaczonego, które można określić jako technologiczne nienasycenie. Spotkanie sensu i pojęcia tworzy - w tym pierwszym systemie mitycznym - znaczenie: retorykę Bouvarda i Pecucheta. Tutaj właśnie (upraszczam dla potrzeb analizy) wkracza Flaubert: nad pierwszym systemem mitycznym (który jest już drugim systemem semiologicznym) nadbudowuje trzeci, gdzie pierwszym ogniwem będzie znaczenie, czyli końcowe ogniwo pierwszego mitu: retoryka Bouvarda i Pćcucheta stanie się formą nowego systemu. Pojęcie stworzy sam Flaubert; będzie nim spojrzenie pisarza na mit, który zbudowali Bouyard i Pe¹ cuchet: a więc przyrodzona im zmienność zachcianek, nienasycenie wiedzą, paniczna kapryśność zainteresowań, słowem to, co chciałbym nazwać (ale już czuję spadające gromy) - „bouvard-i-pecuchetowatością”. Jeśli zaś chodzi o znaczenie końcowe, to będzie nim -dla nas - samo dzieło Bouvard i Pecucbet. Moc drugiego mitu sprawia, że na pierwszy patrzymy jak na przedsięwzięcie naiwne. Flaubert poświęcił się tutaj prawdziwie archeologicznemu odtworzeniu mitycznego słowa: jest on Violletem-le-Duc szczególnej mieszczańskiej ideologii. Jednakże Flaubert, mniej naiwny niż Viollet-le-Duc, wprowadził w swą rekonstrukcję dodatkowe ornamenty, które ją zdemistyfikowały. Ornamenty te (będące formą drugiego mitu) mają charakter

łączący: istnieje semiologiczna równowartość między przytoczeniem wypowiedzi Bouvarda i Pćcucheta (dokonywanym w trybie łączącym) a zmiennością zachcianek, poza które nie mogą wyjść.

Zasługą Flauberta (i wszystkich sztucznych mitologii: bardzo wybitne odnaleźć można w dziele Sartre’a) jest to, że obrał czysto semiologiczne rozwiązanie dla problemu realizmu. Jest to zapewne rozwiązanie niedoskonałe, gdyż ideologia Flauberta, dla którego mieszczuch był jedynie estetyczną ohydą, nie miała nic realistycznego. Flaubert uniknął przynajmniej grzechu głównego w literaturze, jakim jest pomieszanie rzeczywistości ideologicznej z rzeczywistością semiologiczną. Jako ideologia realizm literacki nie zależy bynajmniej od języka, którym mówi pisarz. Język jest formą, nie może być realistyczny czy arealistyczny. Może być jedynie mityczny lub niemityczny, lub też - jak w powieści Bouvard i Pecucbet - kontrmityczny. Nie ma niestety żadnej sprzeczności między realizmem i mitem. Wiadomo, jak często nasza „realistyczna” literatura jest literaturą mityczną (choćby dlatego, że buduje prymitywny mit realizmu) i jak często literatura „areali-styczna” ma przynajmniej tę zasługę, że jest mało mityczna. Rozsądne byłoby oczywiście definiowanie realizmu pisarza jako problemu głównie ideologicznego. Oczywiście nie dlatego, że forma nie jest odpowiedzialna wobec rzeczywistości. Ale odpowiedzialność tę mierzyć można jedynie terminami semiologicznymi. Formę można oceniać (skoro o to chodzi) jedynie jako znaczenie, nie jako wyraz (ekspresję). Język pisarza nie ma na celu przedstawienia, ale oznaczenie rzeczywistości. Powinno to narzucić krytyce obowiązek używania dwóch zdecydowanie różnych metod: trzeba traktować realizm pisarza albo jako substancję ideologiczną (na przykład marksistowskie tematy w dziele Brechta), albo jako wartość semiologiczną (przedmioty, aktor, muzyka, kolor w Brechtowskiej dramaturgii).

1

W powieści Flauberta Bouoard. i Pścuchct dwaj przyjaciele zajmują Się gromadzeniem wiedzy, przygotowywaniem najrozmaitszych uczonych czy praktycznych przedsięwzięć itp Zmienia to powieść w coś w rodzaju encyklopedii ludzkiego - czv mieszczańskiego - głupstwa. (Przyp. tłum.)