jp1450 15505

rozszerzać, raz do kupy iść, już wzdłuż, już w bok, już na klin, owa ochotnie wszystko wedle rozkazania hetmańskiego uczynić. (...) Przetoż niechaj hetman każdy dzień wojsko w szyk usadza, jakoby do potrzeby mieli iść (...) Ku temu niechaj przyzwyczaja wojsko swe nie tylko rozkazania ustnego słuchać, ale za pewnym znakiem albo nauczaniem na wszelką stronę następować...” mocą aplikacji, ewentualnie malowano (czasem z użyciem cennej złotej farby).

Wyróżnikiem poszczególnych rycerzy były indywidualne znaki herbowe, umieszczone na jakach i na hełmach rycerzy. Stosowno leż prawdopodobnie jakieś improwizowane oznaczenia, w wypadku gdy walczono z przeciwnikiem podobnie uzbrojonym, jednakże w interesującym nas okresie toczono wojny na ogół na wschodzie, bądź na południowym-

Chorąży koronny z Pontyfikatu Erazma Ciotka z 15101:

Znaki bojowe.

Ogromną rolę na polu bitwy odgrywały chorągwie, których barwne płachty były znakami identyfikującymi roty w zanęcie bitewnym, ich ruchy przekazywały walczącym rozkazy dowódcy. Utrzymanie chorągwi było bezwzględnym obowiązkiem żołnierzy pod nią walczących. Zdobycie zaś chorągwi wroga było tytułem do żołnierskiej sławy. Oprócz właściwych chorągwi używano również rozmaitych proporczyków. Jedne z nich stanowiły ozdobę kopii poszczególnych rycerzy, innymi ozdabiano namioty itp. rzeczy. W XV wieku w Polsce używano banderii i ganfanonów. Banderia miała czworokątną płachtę, czasem zaopatrzoną w wydłużony trójkątny ogon (wimpel), przedstawione na niej godło było równoległe do drzewca. Gan-fanony będące wtedy znakami wyższego rzędu (królewskimi czy książęcymi) są w kształcie prostokątnej płachty wyciętej w kilka (2-5) zębów, godło przedstawione na nich jest ustawione prostopadle do drzewca. Naczelną chorągwią całego Królestwa Polskiego była chorągiew ziemi krakowskiej z ukoronowanym białym orłem na czerwonym tle. Była ona ganfanonem, jak ukazuje to miniatura w „Pontyfikacie” Erazma Ciołka z około 1510 roku, jednakże litewska „Pogoń”na tej samej miniaturze jest banderią. Prawdopodobnie w późniejszym okresie polska chorągiew koronna stała się banderią.

Chorągwie wykonywane na ogół były z jedwabnej tafty, a więc dość drogiego materiału. Godła na chorągwiach wykonywano za po

27