Kochanowski1

4

f.

kroju

|,\ w KOCHAN O W SU

P 1 E S Ń XIII

Patiu dzięki oddawajmy,

Jego laskę wspominajmy,

Który hardym miesza rzeczy,

/\ skromne ma na swej pieczy.

⁶ Ou hardy, nieunoszony,

On tyran północnej strony, Któremu, jako sam mniema, Świat tak wielki równia nic ma,

Car moskiewski plac mężnemu ^,n Puścił królowi polskiemu;

Nie oparł sie aż o lody Nieplawnej północnej wody.

Granic i zamków budownych Odbieżał, i miast warownych;

¹⁵ Płatna to, kiedy o duszę,

[ sam go obmówić muszę.

Obróć swój koń prędkonogi, Nieścigniony carze srogi;

1’IESfśf XIII

Pierwodruk pieśni ukazał się w r. 1580, por. Wstęp, rozdz. I, przyp. 1. Nawiązuje tu poeta do zdobycia Potocka przez Batorego (sierpień 1579),^: a zatem wiersz napisany został między VIII 1.579 a I 1580 (pb 14 I ukazał się już drukiem).

w. 5 nieunoszony — gwałtowny, nie umiejący powstrzymać się; mowa o carze rosyjskim Iwanie IV Groźnym (1530—1584), por. w. 19. w. 8 równia — równego mu.    ^!

w. 9—1.0 plac [...] Puścił -— ustąpił.

w. U—]9 o lody Nieplawnej północnej wody — o Morze Białe.

13—14 Aluzja do ucieczki z Inflant.

w. 15 — warto (opuścić miasto i zamek), gdy idzie o ocalenie życia. ^v uN v/. 18 Nieśli gniemy - ironicznie: niedościgniony w ucieczce; carze st

KSIĘGI WTÓRE

Chcesz być groźnym, a uciekasz; ^so Jeśliś płochy, hardzie nie każ!

Teraz był czas porokować,

Komu szłyk naprzód zdejmować; Teraz sie było dowiadać,

Kto ma naprzód z konia spadać.

²⁵ Bóg pomóż, królu jedyny, Szerokiej polskiej krainy;

Umiesz ty hardym dogodzić,

Ani sie im dasz rozwodzić.

Zdjąłeś maszkarę butnemu ⁵⁰ Tyranowi moskiewskiemu; Okazałeś, że nie kąsa,

Chocia to porożem wstrząsa.

W zamcech nadzieję pokładał,

Ale i tych prędko stradał;

gi _ w pierwodruki! i wyd. z r. 1586: care drogi, poprawiono za wydłT. S i n k i, op.‘cił„ s. 142. .

20    kazać — nauczać, mówić (por. kazanie).

21    porokozSać — przeprowadzać układy, ustalać; w wyd. z r. 1586: prorokować, poprawiono za pierwodrukiem.

22    szłyk — rodzaj nakrycia głowy: czapka obrabowana futrem zwężaiącym się ku górze.

24 z konia spadać — zejść z konia na znak oddania honorow.

'28 sie [..J rozwodzić — rozprzestrzeniać się, panoszyć.

29 maszkara — maska.    _    .

■ 32 poroże — rogi na głowie; porożem wstrząsać — okazać się. zu-

jchwałym.

>83 W zamcech — miejscownik 1. mn.

f34 stradać — utracić, zgubić (por. postradać).

76

77

JAN KOCHANOWSKI

³⁵ Nie przyszło mu do odsieczy; Głowy ostrzec barziej k’rzeczy.

Znowu tedy, skąd był wyszedł,

W ręce polskie Połock przyszedł, Za powodem szczęśliwego

¹⁰ Stefana, króla polskiego.

Nie pomogły kule częste,

Zręby mocne, baszty gęste;

Puściły żelazne .brony.

A ty, królu niezmożony,

⁴⁵ Nie tylko zamki budowne I twierdze bierzesz Warowne,

Ale, co chwalniejsza w tobie, Jesteś silen i sam sobie.

Nie puściłeś wódz gniewowi,

³⁰ Łaskę-ś nieprzyjacielowi Uczynił; masz i dzielnością,

Masz już nadeń i ludzkością.

Zdrów bądź, królu niezwalczony!-Ciebie moje wdzięczne stronyj ⁶⁵ Nie zmilczą miedzy sławnymi Bohatery walecznymi.

w. 36    — ratowanie własnej głowy okazało się najbardziej stosownym

zajęciem.

w. 37—38 Poiock utraciła Polska w I wojnie północnej, w lutym 1563.

(por. P. I 13, w. 13 — 16). w. 42 zrąb ■— rodzaj okopu.

w. 43 brona — brama.    „r.

w. 48 silen — silny; silen i sam sobie — panujesz i sam nad sobą. w. 49 wódz — dopełniacz 1. mn., lejców, cugli.    u;

w. 51 masz — masz (przewagę), górujesz.    .i

KSIĘGI WTÓRE

PIEŚŃ XIV.

Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,

A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,

Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono I zwierzchności nad stadem bożym zwierzono:

⁵ Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,

Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,

Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,

Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.

A wam więc nad mniejszymi zwierzchność jest dana, Ale i sami macie nad sobą pana,

Któremu kiedyżkolwiek z spraw swych uczynić Poczet macie; trudnoż tam krzywemu wynić.

Nie bierze ten pan darów, ani sie pyta,

Jeśli kto chłop, czyli sie grofem poczyta;

“ W siermiędze-li go widzi, w zlotych-li głowach,

Jeśli namniej przewinił, być mu w okowach.

Więc ja podobno z mniejszym niebezpieczeństwem Grzeszę, bo sam sie tracę swym wszeteczeństwem;

BESŃ XIV    ■

Pierwodruk ukazał się w r. 1578, por. Wstęp, rozdz. I, przyp. 1.

Ł 6 mie)sce — w wyd. z r. 1586: miejsca, poprawiono za pierwodrukiem. 9 mniejszymi — w wyd. z r. 1586: niniejszymi, poprawiono za pierwodrukiem.

11—12 uczynić Poczet — zdać rachunek, przedstawić rozliczenie.

12 trudnoż tam krzywemu wynić — trudno tam, będąc winnym, ujść sprawiedliwości.

14    grof (z niem.) — tytuł szlachecki, tu w przeciwstawieniu do: chłop; sie poczyta — uważa się (za grofa).

15    siermięga — gruba suknia chłopska; w złotych-li głowach — czy .w zlotogłowach.