KracauerHitlerowcy6

^48 Hitlerowski film wojenny w służbie' propagandy

punkt zborny. Mimo wielu hołdowniczych zbliżeń filmy te, które za cel stawiały sobie przecież uwielbienie jego postaci, nie potrafiły stopić rysów jego twarzy z żywą ludzką egzystencją.3

Goebbels podawał Pancernika Potiomkina za-wzór do naśladowania i tłumączył, że chwalą hitlerowskiej „rewolucji” winny głosić filmy o podobnej konstrukcji. Oczywiście tych kilka reprezentatywnych filmów hitlerowskich jest równie odległych od Pancernika Potiomkina, jak hitlerowska „rewolucja” była odległa od prawdziwej rewolucji. Jakżeż mogłoby być inaczej?;Podobnie jak wielkie nieme filmy radzieckie, iilmy hitlerowskie podkreślają supremację zbiorowości nad jednostką, w Pancerniku... Poliomkinie jednak zbiorowość składa się z żywych ludzi, podczas gdy w Triumfie rooti. .efektowne dekoracje skomponowane z podnieconych mas i powiewających sztandarów ze swastyką służą upostaciowaniu oszukańczej zbiorowości, jaką hitlerowscy władcy stworzyli i którą rządzili pod nazwą Niemiec. I to właśnie dążenie do ^podkreślenia roli zbiorowości — raczej niż pseudorewolucyjność ruchu hitlerowskiego"—-tłumaczy fakt, 'ze-f-ilmy hitlerowskie chętniej stosowały radzieckie niż zachodnie metody konstrukcji dzieła filmowego. Zresztą, gdyby nawet nie było tei fikcyjnej analogii, to i tak niezaprzeczalne sukcesy propagandowe wczesnych filmów radzieckich zupełnie wystarczyły, aby zwrócić uwagę niemieckiego Ministerstwa Propagandy. Jak gdyby czerpiąc natchnienie z Kojica St. Petersburga i z Października — oba hitlerowskie filmy przybrały formę epopei. J j* Nigdy nie zdołano całkowicie przezwyciężyć tradycyjnej dla Niemców skłonności do myślenia w kategoriach antyracjonalistycznych, metafizycznych. Oczywiście hitlerowcom zależało na tym, by nie tylko wzmocnić tę tendecję, ale i rozbudzić stare ^germańskie mityW ten sposób starali się budować nieprzenikniony intelektualny „wał zachodni”, który miał bronić Niemców przed groźną inwazją demokratycznej ideologii. We wstępnej sekwencji Triumfu woli widzimy samolot Hitlera lecący w stronę Norymbergi przez zwały cudownych chmur — oto wcielenie ojca wszechrzeczy Odina, którego starożytni Ariowie słyszeli, jak na czele swoich zastępów szalał nad dziewiczymi lasami. Zgodnie z dokumentalną funkcją obu filmów realizatorzy Chrztu ognia i Zwycięstwa na Zachodzie unikają tego rodzaju reminiscencji.i^Filmy mają charakter epicki i ich zewnętrzne podobieństwo do dzieł Eisensteina i Pu-dowkina jest uderzające.

Pragnąc osiągnąć zamierzone cele propagandowe oba filmy nie mogą ograniczyć się do opisu bitew i następujących po sobie zwycięstw] Dla uzyskania całego złożonego zespołu efektów propaganda hitlerowska musiała rozszerzyć swój program i zamiast prostego sprawozdania z działań wojennych dać rozbudowaną wielostronną kompozycję. Hitlerowcy wyposażyli bohatera swoich'filmów,"fżm Hitlerowskie Niemcy, we wszystkie cechy legendarnego herosa. A ponieważ każdy heros -musiał nieuchronnie cierpieć, zanim dane mu.było rozbłysnąć jak słońce, na początku obu filmów pokazano cierpienia Niemiec. Osłabiony i-osamotniony kraj stoi wobec spisku wielkich mocarstw, które spętały go okowami traktatu wersalskiego. Kto by się dziwił, że chce rozerwać kajdany i uwolnić od ciemiężców?) W tym wypadku może budzić tylko sympatię. Zgodnie z założeniami propagandy filmy, oczywiście, nie obarczają swego^-bohatera mityczną winą. Przedstawiają go jako istotę niewinną i bezbronną — na mapach w Chrzcie ognia biel terytorium niemieckiego symbolicznie kontrastuje z czeimią Polski, Anglii i Francji. Miejsce tradycyjnego motywu gę na plakaty w okupowanej Warszawie, w których rząd polski wzywał „ludność do partyzanckiej walki z armią niemiecką”. ²)

Teraz jest już jasne, dlaczego filmy obejmują wspomniane już totalistyczne panoramy, Taka^panorama’nie jest przecież niczym innym niż złudzeniem konstrukcji epickiej wyrażonym w kategoriach propagandy. Oba filmy opierają się na zasadach epopei również iw tym, że przedstawiają wojnę jako-walkę, swego bohatera.-fi._wol-ność,-vO--ii-e.Jxe...a^r^u,mC! Wprowadziwszy Niemcy do rodziny "epickich herosów, hitlerowcy obdarzają wszystkie ich czyny niezwykłym blaskiem. Podkreślają nieomylność i' niezwyciężoną siłę Niemiec; poprzez cały szereg drobnych apoteoz dają w finale pełny smak triumfu. Niemieckiemu światu jasności i blasku przeciwstawiony jest świat ciemności pozbawiony jakichkolwiek jaśniejszych odcieni. -W-rogo-.wie nie są tu zwykłymi przeciwnikami, z którymi Niemcy utrzymywały stosunki przed wojną i nawiążą je znowu po wojnie. Są to. odwieczni .,ni,ęprzyjaęielę_hęrosa, knujący złowieszcze plany jego całkowitej zagłady.

* Tak więc Niemcy i ich wrogowie, przedstawieni w obu filmach jako wcielenia przeciwstawnych zasad moralnych, należą do odwiecznego królestwa epiki, do którego czas nie ma dostępu. Siły wrzące w demokratycznym piekle są zróżnicowane — Francja jest złym duchem w stanie zupełnej korupcji, Anglia ma wszystkie cechy wcielonego diabła, a Polska jest jej niegodziwym poplecznikiem. Dla scharakteryzowania tych upiorów jako postaci epopei — posłużono się tu przemyślnym chwytem: obdarzono je mistyczną żądzą niszczycielską. Słowa komentarza piętnują diabelski sadyzm wrogów, przypisując im liczne pożary, spustoszenia i ruiny, w jakie obfituje towarzyszący tym słowom obrazi Równocześnie zniszczenia, które w sposób niewątpliwy spowodowane zostały przez Niemców, są komentowane wyłącznie jako dowód niemieckiej przewagi militarnej.⁸) Ponadto I filmy pokazują, jak Niemcy odbudowują zburzone mosty, —zabezpieczają—zagrożone jzabjdki .architektury i ratują kated¥ę w~RóiI§iTT5¥źe3 zniszczeniemloba filmy systematycznie przeciwstawiają szlachetność swego pozytywnego bohatera niszczycielskiej naturze jego przeciwników.

Możemy więc traktować oba hitlerowskie filmy wojenne jako^propagandową epikę.{Hitlerowców nie interesuje-rzeczywistość — swoim -własnym założeniom propagandowym podporządkowują oni zarówno obrazy rzeczywistości, jak i sam sposób podania tych obrazów w filmach. Interesujące będzie porównanie Chrztu ognia i Zwycięstwa na Zachodzie z wczesnymi filmami Eisensteina i Pudowkina, które również malowały cierpienia i ostateczny triumf bohaterskiej zbiorowości. Nie ulega wątpliwości, że filmy radzieckie odgrywały olbrzymią rolę propagandową.£w przeciwieństwie do filmów' hitlerowskich miały one jednak charakter naprawdę epicki, ponieważ dawały wierny obraz rzeczywistości. W filmach radzieckich pokazano prawdziwą, istniejącą niedolę ludzi z taką troską o szczegóły, że jej realistyczny obraz głęboko wbija się w umysł widza. Jeżeli zaś chodzi o hitlerowców, to na podstawie niezwykle powierzchownego przedstawienia tej niedoli możemy się przekonać, jak starannie unikali oni ukazywania rzeczywistości. W przeciwieństwie do realizatorów radzieckich powierzają paru nieciekawym ujęciom zadanie podtrzymania słów komentarza, rozwodzącego się na temat cierpień Niemców' przed dojściem do władzy Hitlera. Zdjęcia, którym nigdy nie udaje się zabarwić kolorami życia skarg głoszonych w komentarzu, przypominają konwencjonalne ilustracje w ogłoszeniach o jakichś standardowych towarach.⁴) Wygląda to, jak