KracauerHitlerowcy3

Hitlerowski film wojenny w służbie propagandy

1

dokonywania jej przeglądu przez wodza. I to wszystko..IW Zwycj^s^igjna Zachodzie dwa zdania, stwierdzające~obemość. .uzbrojonych SS-manów towarzyszą obrazom, które" prżechióSzą zbyt szybko, by można w nich byTÓ~zauważyć ich obecność. Co za kontrast z radziecką Linią Mannerheima, gdzie dostojnicy partyjni przemawiają do żołnierzy w obozie i podają rękę świeżo zmobilizowanym rekrutom. W hitlerowskim filmie scena tego rodzaju byłaby niemożliwa. Z drugiej strony[filmymie^pmujają niczego;,-co-mogłoby się-przyczynić -do ^iófyfikacji—wojska'¹. Zwycięstwo na Zachodzie nosi podtytuł „Film naczelnego dowództwa armii”. W filmie tym wykorzystano wszystkie możliwe efekty, by stal się on „pieśnią nad pieśniami” niemieckiego żołnierza. Obie części filmu są poprzedzone sugestywnymi masowymi zgrupowaniami żołnierzy: film rozpoczyna i kończy ta sama scena przysięgi na sztandar. Podobnie jak w Chrzcie ognia Wehrmacht zajmuje w tym filmie wszystkie strategicznie ważne punkty kompozycji. ²)

Takie postawienie sprawy byłoby oczywiście niemożliwe, gdyby nie przedstawiono ,^HjUęra...jako..._wielkiego-_w.Qdza. Interesująca jest różnica w ukazaniu go w Chrzcie ognia i w Zwycięstwie na Zachodzie. Różnica ta dowodzi pewnych zjawisk, jakie zresztą znajdowały potwierdzenie w wiadomościach nadchodzących z Niemiec. W filmie o kampanii wrześniowej komentarz wymienia Hitlera tylko kilka razy i to bardzo lakonicznie, natomiast pełno jest obrazów ^łk-azującyoh-go-jako-wszech-obeeay symbnl.najwyższęj._władzy — gdy przewodniczy na posiedzeniu radj^r wojennej, rozdaje autografy żołnierzom, czy dla zwiększenia swej popularności je obiad w żołnierskiej kuchni lub z lubością przygląda się defiladom wojskowym. W Zwycięstwie na Zachodzie stosunek obrazu i komentarza jest odwrotny: tu armia głosi chwałę genialnych talentów strategicznych człowieka, który odważył się zaatakować zachodnie mocarstwa.! Postać wielkiego dowódcy przesłania osobę najwyższego zwierzchnika państwa. Stopniowo staje się on bogiem wojny, a ponieważ nie godzi się pokazywać obrazu bóstwa, Hitler znika niemal zupełnie w chmurach, które rozwiewają się tylko przy najbardziej uroczystych okazjach. Tymczasem komentarz entuzjazmuje się genialnymi planami Fuhrera i głosi jego chwałę jako jedynego człowieka, który wie, kiedy nadchodzi godzina decyzji.

Wstępna część- Zwycięstwa-naJZachodzie zawiera zdjęcia Hindęnburga -i Luden-dorffa w czasie I wojny światowej. Film przedstawia ich jako—wodzów, od których zależały losy wojny. Spoczywa na nich wielka odpowiedzialność; wyglądają tak. jak gdyby zdawali sobie sprawę, że rola ich wykracza poza funkcje czysto wojskowe. W filmach hitlerowskich żaden.z generałów drugiej wojny światowej nie dorównuje rangą ani autorytetem tym dwu starym dowóćlżcom, których rolę wyraźnie Hitler przejmuje na siebie. Rzeczywistą pozycję hitlerowskich generałów ujawniają od czasu do czasu zdjęcia, ńa których widzimy ich wszystkich razem jako podwładnych Hitlera — jako sztab otaczający swego F ii h r e r a. i Jeżeli ukazują się osobno — pochyleni nad mapami, maszerujący przed frontem wojska lub wydający rozkazy na polu bitwy — zawsze robią wrażenie raczej wysokich funkcjonariuszy niż głównodowodzących. Jest zresztą rzeczą zupełnie naturalną, że wysoko rozwinięta mechanizacja wysuwa na pierwszy plan typ organizatora i na kierownicze stanowiska wynosi ekspertów technicznych. W pewnym stopniu rolę generałów ogranicza i tó, że w obu filmach ukazano wojnę jako część szerszych procesów historycznych i poli-tycznych.^W filmach propagandowych tyle uwagi poświęcono żołnierzom, że już niewiele pozostało w nich miejsca dla cywilów. Nawet wiwatujące tłumy są ściśle dozowane. W Zwycięstwie na Zachodzie miejsce przeznaczone dla ludności cywilnej za-

zbliżenia twarzy robotników w stylu dawnych niemieckich filmów lewicowych, które z kolei powstawały pod wpływem klasycznej produkcji radzieckiej. Racje propagandowe warunkujące zamieszczanie tego rodzaju schlebiających fotografii są oczywiste. j

W obu filmach komentarz i obraz współdziałają w wychwalaniuJ&lnjsrskicb cnót „Niemców — odwagi, sprawności technicznej, niezmordowanej wytrwałości.³) Ale ponieważ cnoty te występują w filmach wojennych wszystkich stron walczących, możemy je pominąć na rzecz pewnych cech bardziej charakterystycznych dla żołnierza niemieckiego. Cechy te dają się wydedukować z samego tylko obrazu: wrażenia, jakie może wywołać nieme życie na ekranie, nie wspiera ani nie rozwija żaden dialog, przemówienie lub komentarz. Angielscy lotnicy w Zadaniu dzisiejszej nocy mówią otwarcie o tym, co myślą i czują — niemieccy żołnierze powstrzymują się nawet od wtórowania oficjalnym sformułowaniom propagandy. We wcześniejszych filmach propagandowych, jak Hitler jungę Quex czy Triumf woli ludzie nie byli tak powściągliwi. Być może, że postawa żołnierzy W' filmach wojennych kształtowała się 'póćf wpływem naczelnego dowództwa: dyskutowanie zagadnień politycznych obrażałoby dostojne tradycje Wehrmachtu.

Wiele sugestii zawartych w obrazie służy do.„odmalowania propagandowego wizerunku żołnierza niemieckiego. Należą do nich..„idy-łłe-obuŁow§” w obu filmach. Są _ _to dosyć naciągane sekwencje przedstawiające „wojsko... w ...chwili—odpoczynku i obrazujące to, co pozostało żołnierzom z prywatnego życia. Poza regulaminowymi zajęciami, które polegają głównie na czyszczeniu broni, żołnierze piorą koszule, myją się i golą, jedzą z apetytem, piszą listy do domu i drzemiąjlstnieją dwa powody, dla których hitlerowska propaganda filmowa podkreślała w ten sposób powszechne potrzeby ludzkie. Po pierwsze wykorzystywała tu doświadczenie prymitywnych komedii filmowych, że galeria niczego tak nie lubi, jak najzwyklejszych codziennych czynności."Za każdym razem, kiedy oglądałem Zwycięstwo na Zachodzie w' kinie w’Yorkville, a oglądałem je 6 razy, ludzie dokoła mnie byli wyraźnie zaciekawieni „i zadowoleni, ilekroć po kolosalnym nagromadzeniu czołgów, armat, wybuchów i scen zniszczenia żołnierz polewał zimną, wodą obnażonego towarzysza. Po drugie sceny tego rodzaju mają tę przewagę, że przemawiają do instynktów wspólnych wszystkim ludziom. Jak ostrze włóczni przebijają linie obronne osobowości i „wy wplując-nastrój odprężenia zdobywają dla totalistycznej propagandy sfery leżące w podświadomości widza. Często dla ukształtowania na ekranie obrazu żołnierza niemieckiego filmy hitlerowskie odwołują się do metod pośrednich — wyodrębniają i krytykują za pomocą obrazu negatywne cechy wrogów, a ponieważ zawsze operują kontrastami, widz automatycznie przypisuje pozytywne..war.tnści_N-iemcom W ten sposób perfidna scena^- -w Chrzcie ognia, .w...którę j oskarża się kilku Polaków o-torturowanie i mordowanie niemieckich więźniów', ma wpoić w widza przekonanie, że Niemcy są wspaniałomyślni wobec pokonanych wrogów'. Czy hitlerowcy mogą być tak zdegenerow^rani i lekkomyślni jak ci żołnierze francuscy, którzy zadają się z Murzynami i tańczą na Linii Maginota? Sam sposób przedstawienia ich postępowania ma wywoływać porównanie na korzyść Niemców. A kiedy Anglicy ukazują się jako istoty śmieszne, głupie i aroganckie, nie może ulegać wątpliwości, że na podstawie ich wad należy doszukiwać się pełnego rejestru cnót w obozie przeciwnym. Ten oszukańczy rejestr rozszerza się coraz bardziej w miarę, jak coraz więcej twarzy jeńców polskich, belgijskich, francuskich i angielskich ukazuje się na ekranie.

Rejestr ten uzuDełniaia wzmianki t^an rsw^atu 4^1-    -~^w