51399 KracauerHitlerowcy2

Hitlerowski film wojenny w służbie propagandy

obarczane są często — poza tymi pseudoobjaśnieniami typowymi dla obu filmów — również i powiązania poszczególnych kwestii ze sobą. W Zwycięstwie na Zachodzie występują one w postaci elips — natychmiast~po zapowiedzeniu-jakiejś- akcji_podaje -sifiJej.rezultat, a.cały długi bieg wydarzeń mą rzekomo upłynać_w czasie króciutkiej „przerwy .między dwiema kwestiami. W_ien~.sposób -duża ..część prawdy o rzeczywistych wydarzeniach i oporze wroga ginęła -w komentarzu, dając widzowi poczucie zadowolenia z dokonanych osiągnięć i podkreślając efekt niepokonanego niemieckiego „blitzu”.¹) A tymczasem „blitz” przemknął się przez sztuczną próżnię.

W zakresie efektów obrazowych szeroko wykorzystywano fakt bezpośredniego oddziaływania obrazu na podświadomość..i_system, nerwowy. Wiele środków stosowano wył^ćżńie'w celu wywołania u widza pewnych określonych emocji. Efekty tego rodzaju można na przykład osiągnąć przez stosowanie map. Chciałbym tu uzupełnić uwagi profesora Speiera z jego doskonałego artykułu „Magiczna geografia”²), który również omawia propagandową rolę map w hitlerowskich filmach wojennych. Mapy te nie tylko towarzyszą wyjaśnieniom strategicznym, ale pojawiają się zawsze, kiedy potrzebny jest efekt symboliczny. Można je uważać za kościec obu filmów o kampaniach wojennych. Podkreślają propagandową funkcję oświadczeń na temat posunięć strategicznych, służą również do ilustrowania przy pomocy ruchomych strzałek i linii nowych doświadczeń z nie znanymi dotąd materiałami wojennymij’ Przypominając grafiki procesów' fizycznych, pokazują, jak ten nowy materiał druzgoce, miażdży, przenika i unicestwia wszystkie inne znane materiały i przez to wykazują niezmiernie jaskrawo jego absolutną wyższość. Ponieważ oddziaływają na wszystkie zmysły, muszą terroryzować obóz przeciwny, przynajmniej tak długo, aż próby w nich przedstawione nie zostaną zdyskwalifikowane.j_W dodatku próby te są przeprowadzane w warunkach, które stwarzają wrażenie rozległej przestrzeni wudzianej z samolotu. Wrażenie to powstaje wskutek nieustannego ruchu kamery, która panoramuje,. ,wznosiJij,g_i nurkuje'jak .samolot. Ruch jeTclźIalTTia ośrodki nerwowe, pogłębiając u widza przekonanie o dynamicznej^ojfidze hitlerowców. Ruch dokoła i ponad dana powl&r-achnia'Sufierujer"że--jest,.ona_-pod.małkówitą kontrolą^! "

Wśród innych szeroko stosowanych środków wyrazowych należy wymienić następujące: ;wykorzystywanie cech fizjognomicznych, na przykład przez .kontrastowanie zbliżeń dzikich twarzy Murzynów i ,żołnierzy niemieckich; włączani^ zdobycznego jrriąteriału nieprzyjacielskiego i posługiwanie się nim w ten sposób, że staje się on świadectwem Pigeciwkp krajowi swego pochodzenia; stosowanie leitmotivów jako czynników organizujących kompozycyjnie materiał i służących do uwypuklenia pewnych intencji propagandowych w ramach środków¹ obrazowych.* O ile w Chrzcie ognia leitmotivy te są jeszcze w⁷ zarodku, w Zwycięstwie na Zachodzie widzimy je już w pełni rozkwitu. W filmie tym maszerujące kolumny żołnierz}- zapowiadają posuwanie się naprzód całych armii; raz po raz pojawiają się zbliżenia wzorowego żołnierza niemieckiego, którego łagodna twarz mimo woli zdradza ścisły związek duszy i krwu, sentymentalizmu i sadyzmu. Posługiwanie się środkami wizualnymi/j w związku z komentarzem słownym wynika z faktu, że wiele pojęć propagandowych'^' da się wyrazić tylko za pomocą obrazuj R©la.obrazu^;-nie--ogranicza-aię.Jedynie_dG V ilustrowania komentarza;.. o.braz,.dąży„..do_,.prowadzenia_ samodzielnego życia, które zamiast toczyć się równolegle do komentarza, często id.zie-włashynT forem. Jest to jeden z najważniejszych i szeroko stosowanych środków wyrazowych.' Dzięki niemu totalistyczna propaganda mogła posługiwać się z jednej strony dosyć tradycyjnym i----—irtńrvm unikano wszelkich zbyt teoretycznych lub zbyt wyraźnych

miłujący pokój ponad wszystko.[Hitlerowcy dobrze wiedzieli, że aluzje mogą docierać głębiej niż wyraźne sformułowania i że kontrapunktowy stosunek obrazu do komentarza prowadzi do zwiększenia^ wagi obrazu, czyniąc zeń bardziej skuteczny środek oddziaływania emocjonalnego.

I Tam, gdzie obraz podąża za linią komentarza, pilnie przestrzegano, by opisy bitew nigdy nie zawierały jasnego przedstawienia operacji militarnych. Z nielicznymi wyjątkami zdjęcia scen wojennych w filmach niemieckich nie mają charakteru informacyjnego. Zamiast stanowić dokładną ilustrację omawianych w komentarzu działań, zdjęcia te są często niejasne lub stanowią po prostu stereotypy o uniwersalnym zastosowaniu. Ilekroć pojawia się artyleria, -widzimy zawsze serię luf strzelających szybko jedna po drugiej. Ponieważ takie motywy nie są związane z określonym miejscem akcji, pogłębiają-..wxażenie próżni. Całe bitwy.rozgr.ywają..si.ę_w_baśnio-, węj krainie,^,w--której Niemcy.—rządzą poza-czasem i przestrzenią. 1 Oddziaływa to w podobny sposób jak szereg innych środków wyrazowych — przyczynia się do oszołomienia widza szybko następującymi po sobie obrazami, przez co staje się on bardziej podatny na przyjęcie sugestii tekstu. Wiele spośród wizualnych opisów nie jest niczym więcej niż pustą pauzą między dwiema tezami propagandy.

Znamienną rolę odgrywa muzyka w filmie, zwłaszcza w Zwycięstwie na Zachodzie. Towarzysząc następującym po sobie obrazom i kwestiom komentarza nie tylko pogłębia-ich efekt, .ale. interweniuje na własną rękę; wprowadza nowe efekty lub zmienia sens jednostek treściowych, które iluś truj eT Muzyka i tylko muzyka przekształca angielski czołg w zabawkę. W innych wypadkach motywy muzyczne "usuwają zmęczenie’ż twarzy żołnierzy lub czynią z kilku posuwających się naprzód czołgów symbol zwycięskiego marszu całej armii niemieckiej.*! Wesoła melodia, towarzysząca defiladzie i scenie dekoracji żołnierzy w Paryżu, stwarza lekką aluzję do „vie pari-sienne”. Akt3^rwny współudział muzyki sprawia, że elementy obrazowe ze wzmożoną siłą oddziałują na zmysły widza.

3. ŚWIAT SWASTYKI

W swoich filmach wojennych hitlerowcy pokazywali się oczywiście w takim świetle, w jakim chcieli, aby ich oglądano, i jeżeli z biegiem czasu jakaś cecha lub jakiś element traciły na aktualności, specjaliści od propagandy nie wahali się ich odrzucić. [Spotkanie Hitlera z Mussolinim, pokazane w Zwycięstwie na Zachodzie, zostało usunięte w jesieni 1941 r.'), a radziecko-niemiecka konferencja w sprawie Polski, umieszczona pierwotnie w Chrzcie ognia, musiała zniknąć z drugiej wersji tego filmu wyświetlanej w Yorkville w sierpniu 1941 roku. INiewątpliwie kwestia prawdziwości takich „autoportretów” jest istotna tylko z punktu widzenia interpretacji. Pod tym względem szczególnie pouczające są oczywiste kłamstwa, ponieważ koniec końców nic nie jest w stanie zapobiec wyłanianiu się rzeczywistości spoza jej złudnych obrazów, które znikają tak samo, jak znikają wrogie armie na mapach hitlerowskich filmów wojennych.

Wszystkie filmy propagandowe zgodnie podkreślają przewagę armii nad partią. W „Pattern of Conąuest” Joseph C. Harsch zwraca uwagę na to, że Hitler, zamiast pozwolić na opanowanie armii przez partię, wolał pójść na rękę armii, wyłączając ją spod wpływów partii. W omawianym okresie filmy propagandowe odpowiadały ówczesnej taktyce Hitlera, poświęcały bowiem działalności partii w czasie wojny