KracauerHitlerowcy5

Hitlerowski film wojenny w służbie propagandy

myślenia byłby duży pokój kontrolny z Zadania dzisiejszej nocy, gdzie odbywa się nadzór nad operacjami angielskiego lotnictwa i kierowanie nimi. Pokój ten jest bowiem zbyt spokojny i solidny, zbyt defensywny w nastroju.fW filmach hitlerowskich każde pomieszczenie iest co. najwyżej zaimprowizowanym, gghronem, o ile w ogóle istnieją'^'sehfbnyi^^iwateTęń-mie-jsce rpkowań z przedstawicięlami_kapltulu--■4ący.ch._gaństw służą Hitlerowi.,wagony kolejowe. I_jdla zolmerźy^. i .dla generałów domemsą jpófa T drogi! Żołnierze jedz^ w„marszu_jŁ.spią--w.. samolotach,..wi_pędzącyidi czołgach, na armatach i w_ciężarówkach. Kiedy czasem zatrzymują się na postojach, otaczają ich ruiny nie nadające się do zamieszkania. Wieczny ruch jest_ odpowiednikiem postępu wojsk, którego filmy hitlerowskie nigdy nie zapominają akcentować prźjTpomocy ruchomych map i maszerujących kolumn piechoty — środków wyrazowych, o których już wspominaliśmy. Znamienne jest częste pojawianie się kolumn piechoty w obu filmach — w rzeczywistości rola piechoty w działaniach wojennych nie była tak wielka.[Kolumny^ piechoty, są mniej efektowne niż czołgi i samoloty, ale doskonale nadają się do wpojenia widzowi przekonania o_ nieustającym, marszu naprzódjjnjflr-niemleckiel'- Wzmocnieniu tego efektu służą powtarzające się zbliżenia powiewających sztandarów ze swastyką; ich dodatkowym zadaniem jest hipnotyzowanie widza. *;

Reasumując — hitlerowskie filmy wojenne z naciskiem gloryfikują Niemcy jako mocarstwo pełne dynamizmu, jako /państwo-dynamit.! Najwidoczniej jednak sami hitlerowcy zdawali sobie sprawę, że ciągłe pokazywanie wojny błyskawicznej nie może wystarczyć do podbudowania koncepcji wojny życia przeciw śmierci, wojny przyszłości z przeszłością. Uzupełniali je więc polityczno-historiozoficznymi wywodami, dodając do parad maszerujących gęsim krokiem żołnierzy przeglądy starannie spreparowanych wydarzeń. Podczas gdy Chrzest ognia skromnie ogranicza się do montażu aktualnych wydarzeń politycznych na świecie, Zwycięstwo na Zachodzie sięga po szersze perspektywy w ambitnej retrospekcji, cofającej się aż do pokoju Westfalskiego z r. 1648. Mowy Hitlera zachęcały ludzi do myślenia w kategoriach stuleci, j W opisach aktualnych wydarzeń hitlerowscy realizatorzy z reguły ilustrują „historię” przy pomocy zdjęć wybitnych osobistości i ważnych ewenementów — zdjęć zaczerpniętych z kronik filmowych. Tak więc Ribbentropp wsiada do samolotu, udając się do Moskwy, by podpisać pakt o nieagresji; przeglądy wojsk francuskich, angielskich i polskich mają wykazać, że kraje te przygotowywały się do wojny; delegat Gdańska w Lidze Narodów profesor Burckhard opuszcza swoje biuro po aneksji Gdańska; król belgijski Leopold omawia z niemieckim generałem warunki zawieszenia broni itp. Przedstawiając sytuację polityczną w świecie za pomocą tego typu anegdotycznych scen, hitlerowcy chcieli prawdopodobnie oddziaływać na próżność widza, budzić w nim uczucie dumy i satysfakcji z bliskiej znajomości z królami, mężami stanu, dyplomatami i innymi znakomitościami. Takie schlebianie widzowi miało treść filmowych „wstępniaków” uczynić bardziej strawną, j

Jaki był sens owych wstępniaków? Z jednej strony przedstawiały one mocarstwa zachodnie jako złowrogie potęgi, ożywione od stuleci pragnieniem zniszczenia Niemiec, z drugiej zaś podsuwały obraz skrzywdzonych i cierpiących Niemiec, które atakując wrogie siły, bronią się tylko przed zagładą; Ehlmy.„£0zwijąły.mit, -że..-wojna i ■ zwycięstwo Niemiec.nie były dziełem przypadku, alejstanowiły wypełnienię_mętą-fizycznie uzasadnionej misji historycznej. Przez wprowadzenie tego mitu Chrzest ognia i Zwycięstwo na Zachodzie wykraczają poza granice filmu dokumentalnego hitlerowcy usiłowali zdobyć i okupować wszystkie kluczowe pozycje w umyśle widzów i spowodować, by ich myśli bez reszty służyły interesom hitlerowskiej Rzeszy. Dusze traktowano jak jeńców wojennych; filmy miały rozszerzyć niemieckie zdobycze w Europie na dziedzinę psychologii.

4. DRAMATURGIA FILMOWA

Szczególnie istotna jest kompozycja obu hitlerowskich filmów wojennych. W przeciwieństwie do kronik filmowych filmy te są rezultatem wysiłku kompozycyjnego, który miał z nich uczynić dokumenty trwałej wartości, o znacznie dłuższym okresie życia niż efemeryczne sprawozdania tygodniowe. Leutnant Hesse, szef grupy prasowej przy naczelnym dowództwie oświadczył w przemówieniu radiowym 20 stycznia 1941 roku:    Zwycięstwo na Zachodzie było zamierzone i zrealizowane

jako film dla szerokiej publiczności”. Wagę tego oświadczenia, które równie dobrze mogłoby się odnosić do filmu o kampanii przeciw Polsce, najlepiej ilustruje fakt, że oba-_filmy.-były produktem ..wielkiej .kondensacji materiału: 1578.,.m_.CtozŁu__ocTńa zmontowano z około.69,000 m zdjęć kronik filmowych, a do,Zwycięstwa na Zachodzie — według Leutnanta Hesse — dyśgonowźfió około 300 000 m materiału. Hitlerowscy specjaliści nie byliby w stanie dokonać selekcji na tak wielką skalę, gdyby nie mieli ustalonej koncepcji co do wyboru i organizacji stosunkowo niewielkiej ilości tematów objętych filmem. ^"[Większość reportaży filmowych z wyjątkiem, być może, krótkometrażówek Marsz czasu oraz takich filmów podróżniczych, które jak Nanook i Moana Flaherty’ego posługują się pewną-konstrukcją, fabularną dla ożywieni a-p r z e d s t a wi an yGh--iak,tów, przemawia do widza raczej treścią zawartego w nich materiału niż jego kompozycją. Ich kompozycja jest luźna; dążą one przede wszystkim do odtworzenia rzeczywistości, a sposób jej odtworzenia jest już dla nich sprawą raczej drugorzędną. Oba filmy hitlerowskie różnią się od nich nie tylko tym, że odznaczają się spoistą kompozycją wszystkich elementów, ale i tym, że dzięki takiej konstrukcji mogą wykorzystać wszystkie zamierzone efekty propagandowej Zwycięstwo na Zachodzie sięga do chwytów w rodzaju specjalnych leitmotivów i inscenizowanych sekwencji w celu wzmocnienia wewnętrznej architektoniki filmu. Niewątpliwie nie byłoby to możliwe, gdyby kompozycji filmu nie determinowały potężne idee, które go przenikają‘Zdecydowana wola, leżąca u podstaw obu filmów hitlerowskich, może niewątpliwie silniej oddziaływać na wyobraźnię widza niż postawa, z jaką normalnie spotykamy się w filmach, które zwyczajnie i swobodnie wędrują od jednej informacji do drugiej. Zadanie dzisiejszej nocy było pierwszym angielskim filmem wojennym, w którym wyciągnięto praktyczne wnioski z tej zasady.

!. W metodzie podejścia do zasadniczego tematu oba hitlerowskie filmy wojenne zbliżają-się..raczej-do-kłasycznych--filmów radzieckich niż do filmów demokracji zachodnich. W każdym razie ich „zainteresowania ..koncentrują się. wyłącznie wokói losów zbiorowości — hitlerowskich Niemiec,jrilmy amerykańskie zazwyczaj przedstawiają 1 csy.-nppłeczeństwa lub narodu poprzez życiorys reprezentatywnego dla danej epoki., bohatera,! natomiasf~fIImy“hitlerowskie, odwrotnie, robią z jednostk. pochodną zbiorowości, która staje się bardziej rzeczywista niż jednostki, z jakich sie składa.; Ilekroć w filmach wojennych zbliżenia wyławiają pojedyncze twarze nie-miprkich żołnierzv. ich rola jest zawsze przedstawienie oblicza Trzeciej Rzeszy