Kult Masowa Cz Miłosz 33

Dwight Macdonald

(wielkie kulturotwórcze elity przeszłości były wspólnotami tego rodzaju). W przeciwieństwie do tego masowe społeczeństwo, podobnie jak tłum, jest tak niezróżnicowane i tak luźno powiązane, że, jeżeli chodzi o ludzkie wartości, jego atomy dążą do układania się według najniższego wspólnego mianownika, jego moralność obniża się do poziomu najbardziej brutalnych i prymitywnych jego członków, smak do poziomu tych, co są najmniej wrażliwi i najmniej wykształceni. A poza wszystkim skala jest po prostu za wielka, jest za dużo ludzi.

Jednak kolektywna potworność, „masy”, „publiczność”, służy za ludzką normę naukowym i artystycznym specjalistom naszej masowej kultury. Zdegradowali oni publiczność, traktując ją jako przedmiot, odnosząc się do niej z bezceremonialnością i obiektywizmem studentów medycyny, kiedy robią sekcję trupa, a zarazem schlebiają jej, schodzą do poziomu jej smaku i idei, biorąc je za kryterium rzeczywistości (w wypadku socjologów „kwestionariuszowych” i innych social scientists) albo sztuki (w wypadku władców kiczu). Kiedy słyszy się, jak „kwestionariuszowy” socjolog rozprawia o sposobach swoich badań, musi się dojść do wniosku, że uważa on ludzi za stado tępych zwierząt, za wiązki refleksów warunkowych i że oblicza tylko, jakie pytanie jaki obudzi refleks. Równocześnie nie może nie uznać statystycznej większości za wielką Rzeczywistość, za sekret życia, który stara się odkryć. Podobnie jak władcy kiczu jest on zupełnie niewrażliwy na walory i gotów przyjąć każdy idiotyzm, jeżeli ten znajduje poparcie u wielu. Arystokrata i demokrata krytykują smak masy i spierają się z nim: jeden robi to wrogo, drugi przyjaźnie, ale obie postawy wyrażają pewną hierarchię wartości. Jest to mniej poniżające dla mas niż „obiektywne” podejście Hollywoodu czy socjologów „kwestionariuszowych”, podobnie jak mniej poniża człowieka, kiedy się na niego krzyczy, niż kiedy spokojnie zakłada się, że jest kółkiem w maszynie.

Ale plebs bierze swój dialektyczny odwet: całkowita obojętność na jego ludzką jakość oznacza całkowicie pokorne skłonienie się przed jego statystyczną ilością, a magnat filmowy, który cynicznie „daje publiczności to, co ona chce”, tj. zakłada, że chce ona śmiecia, poci się ze strachu, jeżeli wpływy kasowe spadną o 10 procent.

Przyszłość wyższej kultury: ciemna

Propozycja konserwatystów, aby ocalić kulturę, wskrzeszając dawne klasowe podziały, ma mocniejsze historyczne podstawy niż marksistowska nadzieja stworzenia nowej, demokratycznej, bez-klasowej kultury, bo z wyjątkiem jednego możliwego (i ważnego) wyjątku Aten Peryklesa wszystkie wielkie kultury przeszłości były kulturami elity. Jednak politycznie rzecz biorąc, jest to propozycja bez żadnego znaczenia w świecie poddanym dominacji dwóch wielkich masowych krajów, USA i ZSSR, uprzemysławiającym się i umasowiającym się coraz bardziej. Jedynym praktycznym zabiegiem w tym kierunku mogłoby być tylko odnowienie kulturalnej elity, jaką stworzyła awangarda. Jak już zauważyłem, awangarda obecnie umiera, częściowo z wewnętrznych powodów, częściowo dlatego, że jest zdławiona przez swoją współzawodniczkę — kulturę masową, jeżeli nie jest wręcz przez nią wchłonięta. Oczywiście ten proces nie osiągnął jeszcze 100 procent i zapewne nigdy nie osiągnie, chyba że w naszym kraju zapanuje faszyzm albo komunizm. Nadal nad powodzią sterczą wyspy dla tych, co są dostatecznie zdecydowani, aby tam dotrzeć i tam pozostać. Jak pokazał Faulkner, pisarz może zrobić użytek nawet z Hollywoodu, zamiast być użyty przez Hollywood, jeżeli jest dość stanowczy w swoich zamiarach. Jednak homogenizacja wyższej i masowej kultury zaszła już daleko i wciąż postępuje, a brak poważniejszych danych, aby oczekiwać odrodzenia się awangardyzmu, czyli skutecznego ruchu przeciwko masowej kulturze. Zwłaszcza nie u nas, gdzie zatarcie podziałów klasowych, nieobecność jakiejś ciągłej kulturalnej tradycji i łatwość, z jaką wyrabia się oraz sprzedaje

33